Σάββατο 5/9/2009 – ODC
Παλαιό Ελαιουργείο – Παραλία Ελευσίνας
Ώρα έναρξης: 22:30
Γενική είσοδος 5€
Η παράσταση «OΔC» εντάσσεται σε έναν πολυετή κύκλο ερευνητικής δουλειάς της σκηνοθέτριας Έλλης Παπακωνσταντίνου πάνω στην αφηγηματική/ραψωδική λειτουργία και συγκεκριμένα στην ομηρική Οδύσσεια. Αποτελεί μια performance όπου οι ραψωδοί ακολουθώντας την ανάσα της προφορικότητας, τραγουδούν, παραλλάσουν ή και παρεμβαίνουν στο κείμενο, αυτοσχεδιάζοντας μια μοναδική κάθε φορά παράσταση.
Η έρευνά μου πάνω στην Οδύσσεια ξεκίνησε το 2002. Ο πρώτος κύκλος διήρκεσε από το 2002-2004 και οδήγησε σε μια σειρά παραστάσεων (με διαφορετική κάθε φορά σύνθεση συντελεστών) στο «Φεστιβάλ του Εδιμβούργου 2002», στα Εγκαίνια της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, στην Όπερα του Καϊρου και αλλού. Κοινός παρανομαστής των παραστάσεων ήταν η ανάπτυξη μιας σύγχρονης ραψωδικής λειτουργίας.
Με αφετηρία τη μελέτη του έπους οδηγηθήκαμε σε μια πρόταση που αναζητά τρόπους να μετουσιώσει τους ομηρικούς μηχανισμούς αφήγησης σε σύγχρονο υλικό. Κινηθήκαμε από το έπος προς την σύγχρονη παράσταση κι όχι αντίστροφα. Οι επιλογές μας και οι πρακτικές μας όσο σύγχρονες κι αν φαίνονται στην πραγματικότητα υποδεικνύονται σε μεγάλο βαθμό από τις πρακτικές του αρχαίου ραψωδού.
Πολλοί σύγχρονοι ερευνητές της Οδύσσειας δίνουν έμφαση στη ρευστότητα και την πολυμορφία των ομηρικών κειμένων, όπως αυτή προβάλλει έκτυπα μέσα από τις διαφορές που εμφανίζουν τα μεσαιωνικά χειρόγραφα της Οδύσσειας (στα οποία στηρίχτηκαν οι έντυπες εκδόσεις) και τους αιγυπτιακούς παπύρους και τα παραθέματα που διασώζουν οι Αθηναίοι ρήτορες και ο Πλάτων. Υποστηρίζουν πως δεν υπάρχει σε μια τέτοια ποίηση «αυθεντικό κείμενο», μιλάμε δηλαδή για «Ιλιάδες» και για «Οδύσσειες» και συγκεκριμένα μιλάμε για την κάθε Οδύσσεια και Ιλιάδα του κάθε ραψωδού που αυτοσχεδιάζει at citu μπροστά στο κοινό του παραλλάσσοντας ακόμα και τους στίχους.
Ως προς το σώμα του κειμένου αυτό σημαίνει προσωπική παρέμβαση, σχολιασμό του αφηγητή που καλείται να οικειοποιηθεί τον μύθο. Ο αρχαίος ραψωδός όπως κι ο σύγχρονος Ερμηνευτής δεν αποδίδει τον μύθο από μια απόσταση, δεν εξιστορεί μια τελειωμένη ιστορία, στέκεται μέσα σε δύο κύκλους, στον πραγματικό των θεατών και στον κύκλο του μύθου και είναι κυρίως η σχέση του με τον πραγματικό κύκλο των θεατών που τον ορίζει.
Τεχνικά μιλώντας, η παράσταση «ODC» δομείται πάνω σε τρία αλληλεπιδρώντα σώματα -το κείμενο της Οδύσσειας, τον μουσικό αυτοσχεδιασμό, και μια τράπεζα εξωκειμενικών πληροφοριών. Ο σκηνοθέτης ως ένας εκ των θεατών, πιθανόν πιο ενεργός και παρεμβατικός, συνθέτει ad hoc μια δραματουργία με ανοικτές τις ραφές της στο κοινό.
Η Οδύσσεια αποτελεί ίσως από τα λίγα κείμενα της παγκόσμιας παραγωγής όπου ο ποιητικός λόγος δεν λειτουργεί ως ένα αυτόνομο σώμα αλλά υπάρχει μόνο μέσα από την συνύπαρξή του και συνύφανσή του με τη μουσική. Η μουσική δονεί το σώμα του Ερμηνευτή, κινώντας τον προς πρωτόγνωρες κατευθύνσεις, εξωθώντας τον να μεγεθύνει το μικρότερο δομικό στοιχείο του λόγου, την λέξη, την συλλαβή, το φώνημα, να καταχτυπήσει τον ρυθμό, να μεταπηδήσει από την παραγωγή νοήματος στην θάλασσα του άναρθρου.
Στο έπος εντοπίζεται μια πολύ σημαντική διάκριση ανάμεσα στα δρώμενα και την αφήγησή τους. Οι περιπέτειες του Οδυσσέα αποτελούν πράξεις του παρελθόντος, ενώ η αφήγηση των δρώμενων αυτών, αποτελεί μια πράξη του παρόντος που διακατέχεται από την χαρά της αφήγησης και την υψηλή ενέργεια του Ερμηνευτή που όπως συντρώγει και συμπίνει, έτσι συνυφάνει με τους ακροατές του μια μοναδική Ιστορία, αυτή της Συνάντηση τους. Οι Αφηγήσεις αυτές αποτελούν κυρίως το Ιστορικό μιας συνάντησης ανθρώπων.
Ο μύθος αποτελεί το κατασκευαστικό υλικό πάνω στο οποίο εργάζεται ο ραψωδός/Ερμηνευτής και η αφήγηση μια πράξη πολιτική στον βαθμό που ανοίγει δίαυλο με το παρόν και το παρελθόν των πολιτών που τον ακούν. Στην παράσταση «ODC» συναντιούνται το σώμα ενός πολίτη κάτω από την ιδιότητα του σκηνοθέτη, το σώμα ενός πολίτη κάτω από την ιδιότητα του ηθοποιού και το σώμα ενός πολίτη κάτω από την ιδιότητα ενός μουσικού. Οι συντελεστές συλλέγουν συνθήματα από τους τοίχους της πόλης, τραγούδια και ιστορίες. Όλα αυτά αφήνουν το αποτύπωμά τους στην τελική αφήγηση.
Η παράσταση «ODC» αποτελεί έναν at citu αυτοσχεδιασμό με το κοινό να διαλέγει ποιά ραψωδία επιθυμεί να ακούσει. Επομένως, αποτελεί μια δράση ανοικτή στο Τυχαίο, στην τυχαία συνάντηση της λέξης με μια νότα, στην συνειρμική εισροή σχολίων, τραγουδιών. Στις πρόβες μελετήσαμε και αναπτύξαμε αφηγηματικούς μηχανισμούς και κώδικες συνεννόησης, αλλά δεν «κλειδώσαμε» παραστασιακά υλικά. Σήμερα στεκόμαστε μπροστά σας με την πεποίθηση ότι το θέατρο αποτελεί ένα πολύ σοβαρό παιχνίδι.
Έλλη Παπακωνσταντίνου
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Μετάφραση: Δημήτρης Μαρωνίτης
Σύλληψη, Σκηνοθεσία: Έλλη Παπακωνσταντίνου
Μουσική σύνθεση, ραψωδός: Τηλέμαχος Μούσας (berimbao, ηλεκτρική και ακουστική κιθάρα, μουσικό πριόνι)
Ραψωδός: Αγλαΐα Παππά
Μελέτη Χώρου: Όλγα Λινάρδου
Συμμετέχουν
Alejandro Chacon- Flamengo guitar
Νίκος Γιούσεφ- Μουσικό πριόνι
Nathan Pisoort- Μογγολικό Οvertone & dijeridoo
Έγραψαν για την παράσταση
Σκηνές από τις ομηρικές ραψωδίες, σε μια υπέροχη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, ζωντανεύουν κάθε βράδυ και μέχρι τις 30 Απριλίου, σε μια συναρπαστική αφηγηματική – θεατρική προσέγγιση της ηθοποιού Αγλαΐας Παπά και με τη συνοδεία αρμονικά δεμένων μουσικών αυτοσχεδιασμών και ηχητικών εφέ, στο «Άλεκτον», Σφακτηρίας 23, στον Κεραμεικό.
Την ηθοποιό πλαισιώνουν η σκηνοθέτης Έλλη Παπακωνσταντίνου και ο μουσικός και συνθέτης Τηλέμαχος Μούσας (κιθάρα και παραδοσιακά λαϊκά όργανα). Η αφηγήτρια, με τη δική της εκφραστική πολύτροπη ιδιοσυγκρασία, μεταδίδει τα μηνύματα και τις συγκινήσεις, από τις ομηρικές ραψωδίες,
χωρίς τις γνώριμες ακαδημαϊκές υποκριτικές επιτηδεύσεις, που επί δεκαετίες εγκλώβιζαν τα θεατρικά – αφηγηματικά δρώμενα, σε επί το πλείστον μουσειακά πλαίσια, υποτάσσοντας έτσι τη διαχρονικότητα και την οικουμενικότητα της ομηρικής ποίησης, στους «κανόνες» της δογματικής ιστόρησης των αγγειογραφιών, γιατί όχι, αργότερα, και των βυζαντινών νωπογραφιών.
Στο επιτυχημένο αυτό εγχείρημά της, η Αγλαΐα Παπά βοηθήθηκε αποτελεσματικά από την επίμονη ερευνητική και ερμηνευτική σχέση της με το δραματουργικό ρεπερτόριο της αρχαιοελληνικής γραμματείας, αλλά και τις αναγνωρισμένες επιδόσεις της σε προωθημένες εκφράσεις του μοντέρνου θεάτρου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι για τη μεταφορά του ομηρικού έπους στο αφηγηματικό – θεατρικό «πάλκο» η Παπά επιστρατεύει μέχρι το τελευταίο της μόριο. Οι ακροατές – θεατές του ιδιόρρυθμου καφε-μπαρ του Κεραμεικού κυριολεκτικά καθηλώνονται με την πρώτη αφήγηση των ραψωδιακών αποσπασμάτων. Η ηθοποιός – αφηγήτρια πυροδοτεί τη μέθεξη του κοινού με τα ιστορικά δρώμενα, με τη μαστοριά και το πάθος των τροβαδούρων, των Κινέζων και Αράβων παραμυθάδων, των Σκανδιναβών και Γερμανών τραγουδιστών – ποιητών των Νιμπελούγκεν.
Και πάνω απ’ όλα, με την προσωπική της εκφραστική δυναμική. Με εναλλασσόμενες φωνητικές καμπύλες, που χαϊδεύουν, διεγείρουν και δονούν. Με εμβόλιμους στίχους και μουσική του Ζακ Μπρελ, που τεκμηριώνουν τη μεταμόρφωση των συντρόφων του Οδυσσέα σε χοίρους, αλλά και με ένα αδάμαστο ρυθμικό – χορευτικό ταμπεραμέντο. Εύγε!
ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΚΡΗΣ, Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 1 Απριλίου 2009
Εσείς τι θέλετε; Κίρκη, Σειρήνες, Κύκλωπα;
Η ηθοποιός Αγλαΐα Παππά στη σκηνή του Άλεκτον, με τη σταθερή παρουσία της σκηνοθέτιδος Ελλης Παπακωνσταντίνου και του συνθέτη και μουσικού Τηλέμαχου Μούσα, ακολουθώντας τη ροή του ομηρικού κειμένου αλλά και με πλήθος σωματικών και εκφραστικών αυτοσχεδιασμών, «ερμηνεύουν» Οδύσσεια κατά παραγγελία. Στο μπαρ του Άλεκτον οι θαμώνες πίνουν, τρώνε και παρακολουθούν μια performance που μέσα από το πρωταρχικό ποιητικό κείμενο εκπέμπει όλη την ευδαιμονία που μπορεί να κρύβει το θέατρο.
«Μια από τις βασικές συνιστώσες της performance είναι η εξαιρετική σημασία που αποκτά η στιγμή» λέει η Αγλαΐα Παππά. «Αποκτά όγκο και γίνεται έργο τέχνης. Στο momentum που βρίσκομαι το δευτερόλεπτο είναι σημαντικό, εκεί που θα κάτσει το μάτι σου, εκεί θα δημιουργηθεί μνήμη στο σώμα».
Αναγνωρίζει βέβαια ότι οι Νεοέλληνες έχουμε δεσμευτική σχέση με αυτά τα κείμενα και ίσως κάποιοι ενοχλούνται από το κέφι που μπορεί να παραχθεί κατά τη διάρκεια της παράστασης. Όμως «κέφι δεν κάνεις μόνο στα μπουζούκια. Πρέπει αυτό που προσπαθείς να κάνεις να έχει φως ακόμη και στο σκοτάδι.
Έτσι οφείλει να είναι σήμερα η τέχνη, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με το σκοτάδι του προηγούμενου αιώνα, που οι άνθρωποι έβγαιναν από τερατώδεις πολέμους και η τέχνη όφειλε να έχει τυφλές γωνιές, να δείξει ότι υπάρχουν κουίντες στην ψυχή».
Tip: Το κοινό δεν ζητάει τον Κύκλωπα «γιατί νομίζει ότι τον ξέρει». Είναι όμως ένα από τα ωραιότερα κείμενα και λαμπρό υλικό για τους αυτοσχεδιασμούς της ομάδας, που κάθε βράδυ δίνει μια εντελώς διαφορετική παράσταση.
δημοσιεύτηκε στη LIFO Από την Κατερίνα Ι. Ανέστη.
CAMERA STYLO 