H νεοσύστατη Carousel FILMS μετά την διανομή των ταινιών του εκπληκτικού Βέλγου υπερ-καλλιτέχνη (σκηνοθέτη, χορογράφου, ηθοποιού και φωτογράφου) Wim Vandekeybus κάνει πάλι το θαύμα της, με την διανομή από 20 Αυγούστου στο Σινε-Ψυρρή, του “Κανόνα του Παιχνιδιού” (1939) του μεγαλοφυούς Ζαν Ρενουάρ, που αποτελεί ένα από τα πολυτιμότερα μαθήματα κινηματογράφου για κάθε θεατή που τον αγαπά. Αν και επανέκδοση, αποτελεί το κινηματογραφικό γεγονός της χρονιάς! Γ.Κ.
Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ(1939) του Ζαν Ρενουάρ: “Tο σύμβολο της πίστης για κάθε σινεφίλ, η ταινία των ταινιών” (Φρανσουά Τρυφώ)
Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
LA REGLE DU JEU
του Ζαν Ρενουάρ
Από 20 Αυγούστου 2009
Αποκλειστικά στο ΣΙΝΕ – ΨΥΡΡΗ
Αυθεντικές Κόπιες 35mm – Director’s Cut
με τους Νόρα Γκρέγκορ, Πολέτ Ντιμπόστ, Μίλα Πέιρλι, Οντέτ Ταλαζάκ, Κλερ Ζεράρ
[ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ]
«Tο σύμβολο της πίστεως για κάθε σινεφίλ, η ταινία των ταινιών»
Φρανσουά Τρυφώ
«Προειδοποίηση: Το φιλμ είναι εθιστικό!»
Βιμ Βέντερς
«H συγκλονιστικότερη κινηματογραφική εμπειρία της ζωής μου»
Αλαίν Ρεναί
«Ο «Κανόνας του παιχνιδιού» μου δίδαξε τον κανόνα του παιχνιδιού»
Ρόμπερτ Άλτμαν
«Ο Ρενουάρ είναι απλώς μια μεγαλοφυΐα»
Πέδρο Αλμαδόβαρ
110 λεπτά, ασπρόμαυρο, Γαλλικά
Σκηνοθεσία: JeanRenoir
Ερμηνευτές: Marcel Dalio, Nora Gregor,
Roland Toutain, Jean Renoir, Julien Carette
Σενάριο: Jean Renoir και Karl Koch
Φωτογραφία: Jean Bachelet και Alain Renoir
Σκηνικά: Eugène Lourie
Πρωτότυπημουσική: Roger Desormiere
Παραγωγή: La Nouvelle Edition Française
(Jean Renoir) 1939
1979. 30 χρόνια πριν, ο Ζαν Ρενουάρ, γιος του μεγάλου ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Ωγκίστ Ρενουάρ πεθαίνει στο Λος Άντζελες από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία 85 χρονών. Στην πολύχρονη καριέρα του γύρισε μερικά από τα πιο σημαντικά φιλμ στην Ιστορία του σινεμά, με αποκορύφωμα το αριστούργημά του, τον «Κανόνα του παιχνιδιού». Η Γαλλική κυβέρνηση απαγορεύει την προβολή της ταινίας ως «έργο που υποσκάπτει την ηθική», ο Ρενουάρ φεύγει στις Η.Π.Α., οι Γερμανοί κατακτητές διατηρούν την απαγόρευση προβολής. Τα αρνητικά του φιλμ καταστρέφονται κατά τη διάρκεια ενός βομβαρδισμού. Όπως αναφέρει αργότερα κι ο ίδιος ο Ρενουάρ «ήταν ένα υπέροχο φιάσκο, τέλειο, ολοκληρωτικό».1939. 70 χρόνια πριν, ο Ρενουάρ παρουσιάζει στο Παρισινό κοινό την πρώτη παραγωγή της νεοσύστατης εταιρείας του και το πιο φιλόδοξο (αλλά και δαπανηρό) σχέδιό του με τίτλο «Ο Κανόνας του παιχνιδιού», με την υποσημείωση «Μια ακριβής απεικόνιση της μπουρζουαζίας των καιρών μας». Ο διανομέας έχει ήδη περικόψει την αρχική βερσιόν των 110 λεπτών. Οι θεατές δεν ανέχονται την σατιρική καταγραφή μιας πλήρως αμοραλιστικής κοινωνίας που οδηγείται τυφλά στην κατάρρευση, οι αντιδράσεις φτάνουν στα όρια της εξέγερσης. Γιουχαΐσματα, ομαδικές αποχωρήσεις, σπασμένες καρέκλες, σκισμένες οθόνες, οργισμένα πρωτοσέλιδα, ακόμα και απόπειρα εμπρησμού αίθουσας οδηγούν τους διανομείς σε νέες περικοπές χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Καθυβρισμένη από τους πάντες η ταινία αποσύρεται ενώ ο Μεγάλος Πόλεμος έχει ήδη αρχίσει
Οι περιπέτειες του «Κανόνα» συνεχίζονται στις δεκαετίες. Το 1959 επανακυκλοφορεί μια βερσιόν 80 περίπου λεπτών, είναι η εκδοχή πάνω στην οποία βασίστηκε η μνημειώδης κριτική του Αντρέ Μπαζέν, αλλά και πάλι επρόκειτο για μια ελλιπή έκδοση. Έπρεπε να περάσουν άλλα 6 χρόνια ως το 1965. Ο Ζακ Μαρεσάλ, εκ των παραγωγών της ταινίας, μαζί με τον Ρενουάρ και με τη στήριξη του Ανρί Λανγκλουά της Γαλλικής σινεματέκ, μπόρεσαν χρησιμοποιώντας διάφορα κομμάτια του φιλμ που αναβρέθηκαν να ανασυνθέσουν την αυθεντική μορφή της ταινίας που είχε στο μυαλό του ο δημιουργός. Η director’s cut τελική βερσιόν του «Κανόνα» αφιερώθηκε από τον ίδιο τον Ρενουάρ στον Μπαζέν και κυκλοφόρησε σε μια μικρή αίθουσα του Καρτιέ Λατέν. Ο αντίκτυπος ήταν ενθουσιώδης καθώς επί μήνες οι σινεφίλ συνέρρεαν για να παρακολουθήσουν επιτέλους ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της 7ης τέχνης. Τα υπόλοιπα αποτελούν πλέον Ιστορία.
Μια παρέα μεγαλοαστών προσκαλείται στον πύργο ενός αριστοκράτη. Οι ίντριγκες, ο αμοραλισμός, η υποκρισία και η εξαπάτηση καθορίζουν τις σχέσεις και τις συμπεριφορές των πάντων. Η άρνηση ενός καλεσμένου να ακολουθήσει τους κανόνες του παιχνιδιού των υπολοίπων, θα πυροδοτήσει αλυσιδωτά περιστατικά με τραγική κατάληξη.
Ο «Κανόνας του παιχνιδιού», το αριστούργημα της καριέρας του μεγάλου δημιουργού Ζαν Ρενουάρ, εξακολουθεί να αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο σημαντικά φιλμ όλων των εποχών, η ταινία που μαζί με τον «Πολίτη Κέην» πυροδότησε την καριέρα όλων των μεταπολεμικών κινηματογραφιστών, το σημείο αναφοράς του παγκόσμιου σινεμά μαζί με το κορυφαίο έργο του Όρσον Ουέλς.
Ο Ρενουάρ, μέσα από τα γεγονότα που διαδραματίζονται στην αριστοκρατική έπαυλη, χτίζει κομμάτι – κομμάτι την εικόνα μιας διεφθαρμένης, αμοραλιστικής, χωρίς αξίες κοινωνίας, ενός πολιτισμού που βρίσκεται στα πρόθυρα της καταστροφής του. Καταγράφει, χωρίς ίχνος καταγγελίας, πάντα με ανθρωπιά, συμπάθεια αλλά και σατιρική διάθεση, τις διαρκείς ίντριγκες, τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ αρσενικών και θηλυκών όλων των τάξεων, τις φιλίες τους και τους έρωτές τους, πάντα προσπαθώντας να κατανοήσει (και να δικαιολογήσει) τα κίνητρα πίσω από τις πράξεις. Ισορροπεί θαυμαστά ανάμεσα στην κωμωδία και στο δράμα, στο φανερό και στο κρυφό, στο επιφανειακό και το μύχιο. Το στυλιζάρισμα της ταινίας, όπως συμβαίνει με όλα τα κορυφαία έργα τέχνης, ταυτίζεται αναπόσπαστα με την ιστορία. Το εντός και εκτός κάδρου, η μοναδική χρήση του βάθους πεδίου, τα γιγαντιαία τράβελινγκ, τα περίπλοκα μονοπλάνα αλλά και το κοφτερό μοντάζ, η ταυτόχρονη δράση πολλών χαρακτήρων σε πρώτο πλάνο και στο φόντο (πρόκειται για ένα φιλμ όπου σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες πρωταγωνιστούν), τα σκηνικά, η μουσική και τα κοστούμια ενορχηστρώνονται σε ένα ρευστό, παλλόμενο κινηματογραφικό σύμπαν.
7 δεκαετίες αργότερα, ο «Κανόνας του παιχνιδιού παραμένει ένα σύγχρονο, μοντέρνο φιλμ, απολαυστικό στη απλότητά του, απλότητα κατακτημένη μέσα από τους λαβυρίνθους μιας απίστευτα περίπλοκης όσο και περίπλοκης σύνθεσης. Η κατά Φρανσουά Τριφώ «ταινία των ταινιών» πέρασε τα δικά της πάθη. Η εικόνα μιας παντελώς διεφθαρμένης, ηθικά ανερμάτιστης αστικής τάξης εξόργισε το Γαλλικό κοινό και τις αρχές. Στα 1939, κι ενώ η βοή του πολέμου αντηχούσε ήδη, το φιλμ καταδικάζεται ως ανήθικο και η προβολή του απαγορεύεται. Χρειάστηκαν 25 χρόνια μέχρι να αποκατασταθεί το αρχικό director’s cut, η ταινία να επανακυκλοφορήσει και να πάρει τη θέση που της ανήκει στο πάνθεον της Ιστορίας του σινεμά.
Ο «κανόνας» παραμένει επίκαιρος ως σήμερα. Ο εκτός ελέγχου μικρόκοσμος του Ρενουάρ, ο περιφερόμενος θίασος κοινωνικών μοντέλων σε ένα θέατρο του παραλόγου, σε διαρκή, ατελείωτη φθορά, χωρίς αξίες, χωρίς ανθρωπιά, με την υφέρπουσα βία να εκδηλώνεται εκρηκτικά, παραμένει, αλίμονο, ακριβές ομοίωμα της ίδιας της σύγχρονης κοινωνίας μας. Το έργο του Ρενουάρ, ανάλαφρο, απολαυστικό, ανθρωπιστικό μα ανελέητα αληθινό, μας δίνει την ευκαιρία να κοιτάξουμε σε αυτόν τον διαχρονικό αποκαλυπτικό καθρέφτη, να νιώσουμε και να κατανοήσουμε τους «κανόνες του παιχνιδιού».
Ο «Κανόνας του παιχνιδιού» ξεχωρίζει από κάθε άλλο φιλμ γιατί, απλούστατα, τα έχει όλα. Αν υπάρχει μια ταινία που μπορεί να υποκαταστήσει όλες τις υπόλοιπες σε σχέση με το μέχρι που μπορεί να φτάσει το σινεμά, αυτή είναι ο «Κανόνας».
Υπερέχει σε κάθε επίπεδο. Η κίνηση της κάμερας είναι εφευρετική υπηρετώντας πάντα την αφήγηση. Η exposition των χαρακτήρων, το βάσανο όλων των σεναριογράφων, είναι θεσπέσια. Οχτώ ξεχωριστοί χαρακτήρες, μπαίνουν σε κίνηση. Ο καθένας αλληλεπιδρά με τον δικό του τρόπο με τους υπόλοιπους.
Ο διάλογος είναι αιχμηρός, λιτός και περιεκτικός, πλέκοντας ακατάπαυστα εντάσεις με την υποστήριξη των ντεκόρ, των κουστουμιών, των λεπτομερειών.
Ο Ρενουάρ δημιουργεί έναν κόσμο ανώτερων και κατώτερων τάξεων, ανδρών και γυναικών, σωφρόνων και ηλιθίων, ασήμαντων και λαμπερών. Κάθε μορφή έχει και τη σκιά της. Πρόκειται για δεξιοτεχνία του υψηλότατου δυνατού επιπέδου.
Όμως, πάνω απ’ όλα, ο «Κανόνας» είναι ένα βαθιά ανθρωπιστικό έργο.
Ο Ρενουάρ περιγράφει με λεπτομέρεια τους περίπλοκους κόμπους της εμπειρίας και μετά, με την αυτοπεποίθηση ενός θεατρίνου, κάνει ένα βήμα πίσω και αποκαλύπτει την περίτεχνη ταπισερί:
Έναν κόσμο χτισμένο πάνω σε κανόνες που σύντομα δεν θα ισχύουν πια.
Στο τέλος μιας εποχής, στο λυκαυγές του Β’ παγκοσμίου Πολέμου, ο Ρενουάρ χρησιμοποίησε ένα είδος που πέθαινε (την φάρσα δωματίου) και κατάφερε να περιγράψει ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Paul Schrader – Σκηνοθέτης, σεναριογράφος
Είδα το φιλμ μόλις το 1944. Ακόμα παραμένει η συγκλονιστικότερη κινηματογραφική εμπειρία της ζωής μου. Θυμάμαι που βγήκα από το σινεμά και χρειάστηκα να κάτσω για πέντε λεπτά στο πεζοδρόμιο. Μετά, περιφερόμουν στους δρόμους του Παρισιού επί δυο ώρες.
Ήρθαν τα πάνω κάτω, όλες μου οι ιδέες για το σινεμά μπήκαν σε αμφισβήτηση. Η επίδραση του φιλμ πάνω μου ήταν σχεδόν σωματική. Σε πολλές σεκάνς ένοιωσα πώς ένα πλάνο ακόμα και θα αρχίζω να ουρλιάζω ή θα βάλω τα κλάματα. Και βέβαια, από τότε, όπως όλοι οι περισσότεροι κινηματογραφιστές της γενιάς μου πρέπει να ξαναείδα την ταινία καμιά δεκαπενταριά φορές.
Alain Resnais
Στο δικό μου το βιβλίο, αυτό το φιλμ έχει καταγραφεί ως ένα θαύμα.
Γυρίστηκε ακριβώς πριν το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, προβλέπει επακριβώς τον επερχόμενο τρόμο. Κι όμως, μοιάζει να κοιτάζει προς τα πίσω, μας δείχνει μια γέρικη, θλιμμένη κοινωνία να χάνεται μπροστά στα μάτια μας. Όχι μόνο στην Γαλλία, μα σε ολόκληρο τον κόσμο, τυφλή, θηριώδης βία επικρατεί, ακόμα κι αν η ίδια η ταινία είναι γεμάτη ζεστασιά και τρυφερότητα. Μια απίστευτη ελαφρότητα της ύπαρξης διαπερνά το φιλμ και μας βοηθά να ξεπεράσουμε την πικρία που αποπνέει. Πολύ καιρό πριν την εφεύρεση του steadicam απορούμε πώς γίνεται μια κάμερα να είναι τόσο ελαφριά. Όμως αυτό που κάνει στην πραγματικότητα την ταινία τόσο διαχρονική και διάφανη είναι η άποψη του Ρενουάρ για τα πράγματα.
Σπάνια συναντάμε φιλμ τόσο απαλλαγμένο από προκαταλήψεις κάθε είδους. Τίποτα δεν εμφανίζεται φτιαχτό ή στημένο. Στην πραγματικότητα κανένας κανόνας του παιχνιδιού δεν μας αποκαλύπτεται, καλούμαστε μάλλον να ξεφορτωθούμε τους προϊδεασμούς μας τους σχετικούς με τα θέματα της ταινίας:
Την φιλία, την εμπιστοσύνη, τον έρωτα, τις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών. Σας το υπόσχομαι: Μετά την ταινία θα νιώσετε ελαφρύτεροι. Κι ακόμα, θα πρέπει να γνωρίζετε πως ο Ζαν Ρενουάρ εμφανίζεται κι ως ηθοποιός. Είναι αυτός κάτω από την φορεσιά της αρκούδας. Το να τον παρακολουθείς και μόνο είναι σκέτη απόλαυση.
Προειδοποίηση: Το φιλμ είναι εθιστικό!
Wim Wenders
Ο «Κανόνας του παιχνιδιού» με δίδαξε τον κανόνα του παιχνιδιού
Robert Altman
Ο «Κανόνας του παιχνιδιού» είναι το σύμβολο της πίστεως για κάθε σινεφίλ, η ταινία των ταινιών, το φιλμ που περιφρονήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο στην πρώτη προβολή του κι αυτό που γνώρισε την καταξίωση με την τρίτη επανέκδοσή του στην πλήρη, χωρίς περικοπές εκδοχή του.
Σε αυτή την «δραματική κωμωδία» ο Ρενουάρ εκφράζει πολλές γενικότερες ή πιο συγκεκριμένες ιδέες του, χωρίς εμμονές και πιο πολύ εκφράζει την μεγάλη του αγάπη για τις γυναίκες.
Ο «Κανόνας του παιχνιδιού» μαζί με τον «Πολίτη Κέιν» είναι αναμφίβολα τα δυο φιλμ που πυροδότησαν τις καριέρες των περισσοτέρων σκηνοθετών.
Παρακολουθούμε αυτήν την ταινία με ένα ισχυρό αίσθημα συμμετοχής.
Εννοώ, ότι αντί να απολαμβάνουμε ένα ολοκληρωμένο προϊόν που παραδίδεται για να ικανοποιήσει την περιέργειά μας, νιώθουμε πως είμαστε παρόντες στην ίδια τη δημιουργία του φιλμ, σχεδόν νομίζουμε πως βλέπουμε τον Ρενουάρ να οργανώνει τα πάντα ενώ συγχρόνως παρακολουθούμε την προβολή. Για μια στιγμή σκεφτόμαστε: «Θα περάσω κι αύριο να δω αν όλα εξελιχθούν με τον ίδιο τρόπο».
Κι αυτός είναι και ο λόγος που μπορούμε να περάσουμε μερικές από τις καλύτερες βραδιές μας βλέποντας τον «Κανόνα του παιχνιδιού».
Francois Truffaut
«Σε όλη τη διάρκεια του τελευταίου μέρους, η κάμερα ενεργεί σαν ένας αόρατος καλεσμένος που περιφέρεται γεμάτος περιέργεια στα σαλόνια και τους διαδρόμους, χωρίς όμως να διαθέτει κανένα πλεονέκτημα πέρα από την ίδια την αόρατη φύση του. Η κάμερα δεν είναι περισσότερο κινητική από τους ανθρώπους (και οι προσκεκλημένοι του πύργου τρέχουν πολύ). Φτάνει στο σημείο να σταθεί παγιδευμένη σε μια γωνιά, αναγκασμένη να παρακολουθεί τη δράση από προκαθορισμένη θέση, ανίκανη να κινηθεί χωρίς να αποκαλύψει την παρουσία της και να επηρεάσει τους πρωταγωνιστές. Αυτή η προσωποποίηση της κάμερας πιστώνεται την εξαιρετική ποιότητα αυτής της μεγάλης σεκάνς. Η έντασή της δεν οφείλεται στους διαλόγους ή στις ερμηνείες, αλλά είναι αποτέλεσμα του μισοδιασκεδαστικού – μισοαγχωμένου τρόπου με τον οποίο ο Ρενουάρ παρατηρεί τα πράγματα.
Κανείς δεν συνέλαβε την αληθινή φύση της οθόνης καλύτερα από τον Ρενουάρ. Κανείς δεν απαλλάχθηκε με τόση επιτυχία από τις διφορούμενες αναλογίες της με την ζωγραφική και το θέατρο. Εικαστικά, η οθόνη συχνά αντιμετωπίζεται ως ένας οριοθετημένος καμβάς, δραματουργικά διαμορφώνεται ως συνέχεια της θεατρικής σκηνής. Έχοντας στο μυαλό τους αυτές τις παραδοσιακές αναφορές, οι σκηνοθέτες το σινεμά τείνουν να συλλαμβάνουν τις εικόνες εγκλωβισμένες σε ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, όπως οι ζωγράφοι και οι θεατρικοί σκηνοθέτες. Ο Ρενουάρ αντίθετα, κατανοεί πως η οθόνη δεν είναι ένα απλό παραλληλόγραμμο αλλά ένα ομοθετικό επίπεδο του βιζέρ της κάμεράς του. Το ακριβώς αντίθετο του κάδρου.
Η οθόνη είναι μια μάσκα που περισσότερο κρύβει παρά αποκαλύπτει την πραγματικότητα.
Andres Bazin
«Ο κανόνας του παιχνιδιού», φιλμ επικίνδυνο, καταραμένο, αναρχικό στην ιδεολογία του, δεν γεννήθηκε ξαφνικά, αλλά σαν όλα τα μεγάλα έργα τέχνης θερίζει σπορά αιώνων. Αν οι κλασικοί δημιουργοί χαράζουν το γενικό περίγραμμα μες στο οποίο κινείται το δίπτυχο της τέχνης έρωτας-θάνατος, οι νεότεροι, ακούγοντας τα αιτήματα της εποχής, εκφράζουν την ευαισθησία τους γι αυτά, χωρίς να χάνουν την επαφή τους με έργα που άφησε ανέπαφα ο χρόνος. Ανάλογα με τις εποχές και μέσα από πολλές νοοτροπίες, φωτίζουν λεπτομέρειες που βοηθούν κι επεξηγούν τα μνημειώδη έργα τέχνης. Έτσι ο Ρενουάρ με τον «Κανόνα του παιχνιδιού» συγκαταλέγεται στη χορεία εκείνων που είχαν την ευφυΐα, το πάθος, την ικανότητα και την τόλμη να κοιτούν πίσω απ τα φαινόμενα, να ερευνούν τις αιώνιες αλήθειες όσο γίνεται πιο αντικειμενικά, απαντώντας ταυτόχρονα στα ερωτήματα της εποχής τους μεσ’ απ το φίλτρο της προσωπικής του ιδιοσυγκρασίας.
Συνεχίζοντας την παράδοση της τραγικωμωδίας που σαν είδος ανήκει στον παρακμιακό κύκλο της τέχνης, αλλά σήμερα εκφράζει την εποχή μας, ο Ρενουάρ με τη «διαλεκτική του παιχνιδιού και του κανόνα, της χαράς και του έρωτα, του έρωτα και του θανάτου», για να θυμηθούμε τον έξοχο Μπαζέν, δίνει το χέρι στους κλασικούς και παίρνει δικαιωματικά μια απ τις πρώτες θέσεις στο κόσμο του κινηματογράφου.
Έργα σαν τον «Κανόνα του παιχνιδιού» διαβρώνουν όλα τα πολιτικοοικονομικά και κοινωνικά συστήματα, απορρίπτουν αξίες που επιβλήθηκαν στο άτομο χωρίς τη θέλησή του, φέρνουν στην επιφάνεια τ αποτελέσματα της φθοράς του ανθρώπινου γένους, το κακό και το καλό που συνυπάρχουν μέσα του, τη ρευστότητα των καταστάσεων και το ευμετάβλητο των κοινωνικών σχέσεων.
» Ο κανόνας του παιχνιδιού» τέμνει δίκην νεκροψίας έναν κόσμο του παρακμάζει χωρίς ελπίδα, ανίκανο να αποτινάξει τις συμβάσεις που ενώνουν μεταξύ τους τα μέλη του. Το μήνυμά του ηχεί τραγικό και ασφυκτικό παρωδώντας κάθε είδους κάθαρση.
Γιώργος Καραβασίλης
Οι παρέες διαμορφώνουν τον κόσμο ολόκληρο, κάθε πόλη, κάθε χώρα. Μάλιστα, μερικές παρέες ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα και γίνονται διεθνείς. Κάθε παρέα έχει τις συνήθειές της, την ηθική της, την δική της γλώσσα. Απλούστερα, κάθε παρέα έχει τους δικούς της κανόνες, κι αυτοί οι κανόνες κατευθύνουν το παιχνίδι. Όσο πιο μικρή παρέα, τόσο πιο αυστηροί κανόνες. Γι αυτό, οι ομάδες των πλούσιων, αυτών που παίζουν τένις και αγαπούν την ιππασία, δηλαδή τα μέλη μια κοινωνικής κάστας ζουν ακολουθώντας κώδικες που γίνονται αυστηρότεροι όσο αυτές οι κάστες απομακρύνονται από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Στον «Κανόνα του παιχνιδιού» η κοινωνική κάστα που παρουσιάζεται αποτελείται από ανθρώπους πολύ πλούσιους, πολύ της μόδας. Δεν πρόκειται για κάποιους τυχάρπαστους, μα για την παλιά καλή μπουρζουαζία.
Κανείς δεν ξέρει πώς δείχνει μια ταινία μέχρι να ολοκληρωθεί το μοντάζ.
Οι πρώτες προβολές του «Κανόνα» με γέμισαν αμφιβολίες. Ήταν ένα φιλμ του πολέμου, όμως δεν υπήρχε η παραμικρή αναφορά για τον πόλεμο. Επιφανειακά δείχνει ακίνδυνο, αλλά ουσιαστικά το στόρι επιτίθεται σε αυτή καθ’ εαυτή τη δομή της κοινωνίας. Κι όμως, στην αρχή νόμιζα πως δεν επρόκειτο για κάποια πρωτοποριακή δουλειά αλλά μια καλή μικρή ορθόδοξη ταινία. Ο κόσμος πηγαίνει στο σινεμά για να ξεχάσει τα καθημερινά του προβλήματα κι εγώ έχωσα το κοινό μέχρι το κεφάλι σε ακριβώς αυτές τις έγνοιες. Το φάσμα του επερχόμενου πολέμου έκανε τους ανθρώπους ακόμα περισσότερο εύθικτους. Παρουσίαζα συμπαθητικούς, ευχάριστους χαρακτήρες οι οποίοι βρίσκονταν σε μια κοινωνία σε διαδικασία αποσύνθεσης, με αποτέλεσμα να ήταν εξ αρχής ηττημένοι. Αυτό, το αντιλήφθηκαν αμέσως οι θεατές. Η αλήθεια είναι πως αναγνώρισαν τους ίδιους τους εαυτούς τους. Όποιος θέλει να αυτοκτονήσει δεν ενδιαφέρεται να το κάνει δημοσίως.
Έμεινα κυριολεκτικά άναυδος όταν συνειδητοποίησα πλέον πως αυτό που σκόπευα να γίνει μια ευχάριστη ταινία προσέγγισε τους περισσότερους με λάθος τρόπο. Η αποτυχία ήταν παταγώδης και η αντίδραση ήταν ένα είδος αποστροφής. Με την εξαίρεση μερικών ευνοϊκών σχολίων, το σύνολο του κοινού αντιμετώπισε το φιλμ ως προσωπική προσβολή. Δεν ήταν κάτι οργανωμένο, οι εχθροί μου δεν είχαν καμιά ανάμιξη σε αυτή την αποτυχία. Σε κάθε προβολή που παρακολουθούσα μπορούσα να νιώσω την ομόφωνη αποδοκιμασία εκ μέρους των θεατών. Προσπάθησα να σώσω την κατάσταση μοντάροντας μια συντομότερη βερσιόν, αφαιρώντας κατά βάση τις σκηνές στις οποίες πρωταγωνιστούσα λες και ντρεπόμουν να δείξω τον εαυτό μου στην οθόνη μετά από τέτοια απόρριψη. Ήταν ανώφελο. Η ταινία πήγε άπατη χαρακτηρισμένη τελεσίδικα ως «υποσκάπτουσα την ηθική».
Έχουν διατυπωθεί διάφορες εξηγήσεις για αυτή την αντιμετώπιση. Από την μεριά μου πιστεύω πως η αντίδραση οφείλεται στην ευθύτητά μου. Το φιλμ ακολουθεί τις αρχές με τις οποίες μεγάλωσα από μικρός. Ως παιδί, μεγάλωσα με τους γονείς μου, ανθρώπους ανίκανους να κάνουν τα στραβά μάτια μπροστά στην αλήθεια πίσω από την μάσκα. Για να χρησιμοποιήσω μια λέξη της μόδας, η ζωή με την οικογένεια βασιζόταν στην «απομυθοποίηση». Κι ήμουν πολύ τυχερός που διδάχθηκα να βλέπω τα πράγματα ξεπερνώντας τις αυταπάτες της νιότης. Στον «Κανόνα», πέρασα αυτά που γνώριζα στο κοινό. Αυτό όμως δυσαρεστεί τους ανθρώπους, η αλήθεια τους κάνει να νιώθουν άβολα.
Ένα τέταρτο του αιώνα αργότερα έδινα μια διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Ο «Κανόνας» προβαλλόταν σε μια κοντινή αίθουσα. Οι φοιτητές χειροκροτούσαν με το τέλος της ταινίας. Από τότε η φήμη της ταινίας μεγαλώνει σταθερά. Αυτό που για την κοινωνία του 1939 συνιστούσε προσβολή, 25 χρόνια μετά, αναγνωρίστηκε ως καθαρή ματιά.
Jean Renoir
CAMERA STYLO 