Ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές του 20ού αιώνα, ο Κλοντ Λεβί- Στρος έφυγε από τη ζωή το Σαββάτο, 31 Οκτωβρίου 2009, όπως ανακοίνωσε η Γαλλική Ακαδημία της οποίας ήταν μέλος από το 1973. Ήταν ο πρώτος ανθρωπολόγος που εισήλθε στη Γαλλική Ακαδημία το 1973 ως ισόβιο μέλος. Στις 28 αυτού του μήνα, ο διάσημος γάλλος ανθρωπολόγος θα έκλεινε τα 101 χρόνια.
Claude Levi-Strauss with his wife, Monique. Photograph: Pascal Pavani/AFP/Getty Images
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΟ (ΠΗΓΗ: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ)
Ο Κλοντ Λεβί-Στρος (1908 – 2009) γεννήθηκε το 1908 στις Βρυξέλλες από Γάλλους γονείς. Σπούδασε νομικά και στη συνέχεια φιλοσοφία στο Παρίσι. Μετά από δύο χρόνια διδασκαλίας στη μέση εκπαίδευση, το 1934 εκλέγεται καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο στη Βραζιλία. Εκεί ξεκινάει η καριέρα του στο χώρο της εθνολογίας, με τη διοργάνωση στα επόμενα τέσσερα χρόνια πολλών αποστολών στις περιοχές της Αμαζονίας και στο Μάτο Γκρόσσο. Επιστρέφει στη Γαλλία το 1939 και το 1941, μετά τη συνθηκολόγηση της Γαλλίας, φεύγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από το 1942 έως το 1945 διδάσκει στο New School for Social Research της Νέας Υόρκης. Το 1950 γίνεται directeur d’ etudes στην Ecole Pratique des Hautes Etudes του Παρισιού. Από το 1959 έως τη συνταξιοδότησή του το 1982 κατέχει την έδρα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο College de France. Το 1973 εξελέγη ισόβιο μέλος στη Γαλλική Ακαδημία.
Για το έργο του Στρως έχουν γραφτεί πολυάριθμες μελέτες.
Πέθανε στις 31 Οκτωβρίου 2009, λίγες μέρες πριν γιορτάσει τα εκατοστά πρώτα γενέθλιά του.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ
Ευτυχία Βουτυρά
(Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό)
Κλωντ Λεβί-Στρως (Claude Levi-Strauss), 1908-2009
»Γάλλος κοινωνικός ανθρωπολόγος, διεθνώς γνωστός ως ο κύριος εισηγητής του στρουκτουραλισμού στην ανθρωπολογία. Στο ευρύτερο κοινό είναι κυρίως γνωστός από το περίφημο αυτοβιογραφικό έργο του Θλιμμένοι τροπικοί (Tristes Tropiques, 1955), όπου ο Λεβι-Στρoς παρουσιάζει τον εαυτό του και αφηγείται τις εθνογραφικές εμπειρίες του της περιόδου 1935-39 στους Ινδιάνους της περιοχής του Αμαζονίου, ενώ παράλληλα εκθέτει τις απόψεις του ως εθνογράφου σχετικά με τις καταστρεπτικές συνέπειες που είχε η επέμβαση του δυτικού πολιτισμού στους πολιτισμούς των ιθαγενών.
Ο Λεβι-Στρoς γεννήθηκε στις Βρυξέλλες και το 1914 εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στο Παρίσι. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία στη Σορβόννη (1927-32) και από το 1932 ως το 1934 ήταν καθηγητής φιλοσοφίας σε γαλλικό λύκειο. Το 1934 δέχτηκε την πρόταση να διδάξει Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο. Στη διάρκεια της παραμονής του στη Βραζιλία (1934-39) έκανε επιτόπια έρευνα και συγκέντρωσε το εθνογραφικό υλικό που αποτέλεσε μετά τον κορμό των ανθρωπολογικών του αναλύσεων. Το 1936 δημοσίευσε την πρώτη του εθνογραφική μελέτη με θέμα την κοινωνική οργάνωση της φυλής των Μπορόρο(Contribution a l’ étude de l’organization sociale des indiens Bororo). To 1937 παραιτήθηκε από την πανεπιστημιακή θέση του και ανέλαβε μια εθνογραφική αποστολή στην Κεντρική Βραζιλία. Με την κήρυξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, επέστρεψε στη Γαλλία, όπου υπηρέτησε στο γαλλικό στρατό (1939-40).
© Claude Lévi-Strauss
Lévi-Strauss with Paulo Duarte and his wife Juanita, in New York during the Second World War.
Μετά την κατάληψη της Γαλλίας από τους Γερμανούς, ο Λεβι-Στρoς πήγε στη Νέα Υόρκη, καλεσμένος από το ανθρωπολογικό τμήμα του New School for Social Research. Στο διάστημα της παραμονής του εκεί (1941-47) ήρθε σε επαφή με τις νέες εξελίξεις στο χώρο των θετικών επιστημών (κυβερνητική, νέα μαθηματικά) και συνδέθηκε με το διάσημο γλωσσολόγο Ρόμαν Γιάκομπσον, μέλος της στρουκτουραλιστικής «Σχολής της Πράγας». Η επιρροή που είχε η φωνητική ανάλυση του Γιάκομπσον στο έργο του Λεβι-Στρoς είναι εμφανής. Χρησιμοποιώντας τις αρχές της στρουκτουραλιστικής γλωσσολογίας, προσπάθησε να δείξει ότι οι «πολιτισμικές σταθερές» (cultural universals) ισχύουν μόνο στο επίπεδο της δομής και όχι στο επίπεδο της εμπειρικής παρατήρησης. Έτσι, στόχος της ανθρωπολογίας γίνεται η κατασκευή μοντέλων που αποκαλύπτουν τη λανθάνουσα δομή των κοινωνικών φαινομένων. Από τη σκοπιά αυτή, στον τομέα της συγκριτικής ανθρωπολογίας, όπως και στον τομέα της συγκριτικής γλωσσολογίας, η σύγκριση πρέπει να γίνεται ανάμεσα στα σχήματα των σχέσεων που συνδέουν σύνολα συμπεριφοράς και όχι ανάμεσα σε μεμονωμένα φαινόμενα. Η άποψη αυτή, που αποτελεί τη βάση των μετέπειτα επιστημονικών θέσεων του Λεβι-Στρoς στην επιστήμη της κοινωνικής ανθρωπολογίας, διατυπώθηκε για πρώτη φορά στη μελέτη του Η στρουκτουραλιστική ανάλυση στη γλωσσολογία και την ανθρωπολογία (L’ Analyse structurale en linguistique et en anthropologie, 1945). Μετά τον πόλεμο ο Λεβι-Στρoς παρέμεινε στη Νέα Υόρκη ως μορφωτικός σύμβουλος της γαλλικής πρεσβείας (1946-47).
Δύο χρόνια μετά την επιστροφή του στη Γαλλία, ο Λεβι-Στρως δημοσίευσε το κύριο έργο του πάνω στα συστήματα συγγένειας (Les Structures elementaires de la parenté, 1949), που ξεσήκωσε μια έντονη διαμάχη στην Ευρώπη και στην Αμερική. Το 1950 έγινε καθηγητής και διευθυντής σπουδών του τμήματος κοινωνικής ανθρωπολογίας στην Ecole Pratique des Hautes Etudes του Πανεπιστημίου του Παρισιού. Στα 1953-60 ήταν γενικός γραμματέας του Διεθνούς Συμβουλίου για τις Κοινωνικές Επιστήμες και το 1959 έγινε καθηγητής στην έδρα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο College de France. To 1968 το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας του απένειμε το Χρυσό Μετάλλιο, που θεωρείται η υψηλότερη επιστημονική διάκριση στη Γαλλία.
Η συμβολή του Λεβι-Στρoς στην επιστήμη της κοινωνικής ανθρωπολογίας εντοπίζεται στη μελέτη των συστημάτων συγγένειας, στη διερεύνηση της συμβολικής λειτουργίας του ανθρώπινου μυαλού και στην ανάλυση της λογικής των μύθων.
Η προσφορά του Λεβι-Στρoς στη μελέτη των συστημάτων συγγένειας, που αποτελεί έναν από τους βασικότερους τομείς της σύγχρονης ανθρωπολογίας, επικεντρώνεται σε δύο βασικά σημεία: α) την κοινωνική δικαιολόγηση της απαγόρευσης της αιμομιξίας και β) τη διατύπωση της λεγόμενης «θεωρίας της αγχιστείας» (alliance theory). Στο κύριο έργο του για τα συστήματα της συγγένειας, που προαναφέρθηκε, ο Λεβι- Στρoς ξεκινά από το «γεγονός» της απαγόρευσης της αιμομιξίας, το οποίο ισχύει για όλες τις κοινωνίες και το οποίο, στη θετική του διατύπωση, που είναι η «αρχή της εξωγαμίας», συνεπάγεται την ύπαρξη κανόνων επιγαμίας, οι οποίοι εξασφαλίζουν σε κάθε κοινωνία την «κυκλοφορία» των γυναικών. Σύμφωνα με τον Λεβι-Στρoς, η απαγόρευση της αιμομιξίας δεν αποσκοπεί στην ανανέωση του αίματος, όπως είχαν υποστηρίξει οι παλαιότεροι μελετητές, αλλά στη δημιουργία ενός συστήματος επικοινωνίας το οποίο θέτει ορισμένους θεμελιώδεις θεσμούς (κανόνες επιγαμίας) για να εξασφαλίσει την ισορροπία στην κατανομή των φύλων. Μέσο του συστήματος αυτού συντελείται η μετάβαση του ανθρώπου από την αγέλη στον πολιτισμό, από τη συγγένεια εξ αίματος (φυσικό φαινόμενο) στη συγγένεια εξ αγχιστείας (κοινωνικό φαινόμενο).
Η συμβολική λειτουργία του ανθρώπινου μυαλού αποτελεί σταθερό σημείο ενδιαφέροντος σε ολόκληρο το έργο του Λεβι-Στρoς. Σε δύο όμως μελέτες του, Ο Τοτεμισμός σήμερα (Le Totemisme aujourd’ hui , 1962, ελλην. μετάφρ. 1972) και Άγρια σκέψη (La Pensée sauvage, 1962, ελλην. μετάφρ. 1977), διερευνά διεξοδικά το θέμα, ξεκινώντας από τη βασική υπόθεση του στρουκτουραλισμού για την ύπαρξη μιας «στοιχειώδους δομής» του ανθρώπινου νου. Τη στοιχειώδη αυτή δομή την ταυτίζει ο Λεβι-Στρoς με τη «λογική των αντιθέσεων και των συσχετισμών», η οποία διέπει τη σκέψη των «αγρίων» αλλά και των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Στο Ο Τοτεμισμός σήμερα ο Λεβι-Στρoς εξετάζει το λεγόμενο «πρόβλημα» του τοτεμισμού, που σε όλες τις προηγούμενες διατυπώσεις του προϋποθέτει τη διάκριση ανάμεσα στον «πρωτόγονο» και στον «πολιτισμένο» τρόπο σκέψης, και το συνακόλουθο δίλημμα ότι η τοτεμιστική σκέψη είναι η αυθαίρετη ή εσφαλμένη μεταφορά από τη φυσική τάξη στην κοινωνική. Αναλύοντας τον τρόπο επιλογής των τοτεμικών παραστάσεων, ο Λεβι-Στρoς ανατρέπει την παραπάνω προϋπόθεση ως «ψευδοδίλλημα», αποδεικνύοντας ότι η τοτεμική σκέψη δεν είναι ούτε αυθαίρετη ούτε εσφαλμένη. Στηρίζεται, αντίθετα, στην παρατήρηση μορφικών ομοιοτήτων ανάμεσα σε δυο συστήματα διαφορών, το ένα φυσικό και το άλλο κοινωνικό-πολιτιστικό. Ο τοτεμισμός, συνεπώς, δεν είναι άλλο από τη χρήση ενός συγκεκριμένου κώδικα από φυσικούς και ζωικούς όρους που ακολουθεί κάθε φορά τους κανόνες της στοιχειώδους λογικής.
Claude Lévi-Strauss: Auprès de l’Amazonie (2008)
Στο βασικό θεωρητικό έργο του, την Άγρια σκέψη, ο Λεβι-Στρoς αναιρεί κατηγορηματικά την ύπαρξη διαβάθμισης ανάμεσα στην πρωτόγονη και στη μοντέρνα σκέψη («προ-λογική» – «λογική»). Παρομοιάζει την πρωτόγονη σκέψη με τη μαστορική, την οποίαν ονομάζει «επιστήμη του συγκεκριμένου», και ισχυρίζεται ότι το πλεονέκτημά της απέναντι στην παραδοσιακή επιστήμη είναι ότι μπορεί να συνδυάζει τις πληροφορίες της κατά πολλούς και διαφόρους τρόπους, γιατί δεν αποβλέπει στη δημιουργία ενός μόνο κώδικα, αλλά χρησιμοποιεί συγχρόνως πολλούς. Η διερεύνηση της «άγριας» σκέψης αποτελεί για τον Λεβι-Στρoς το κλειδί για την αποκάλυψη της λειτουργίας του ανθρώπινου νου, γιατί στη μη- εξημερωμένη της μορφή η σκέψη λειτουργεί χωρίς τεχνικά βοηθήματα, όπως λ.χ. η γραφή κ.ά.
Η έρευνα της λογικής των μύθων (mytho-logiques) καλύπτει το μεγαλύτερο (σε αριθμό σελίδων) μέρος του έργου του Λεβι-Στρoς. Πρόκειται για τις αναλύσεις 800 περίπου μύθων των ιθαγενών του δυτικού ημισφαιρίου που δημοσιεύτηκαν σε 4 τόμους : Μυθολογικά Ι: Το ωμό και το ψημένο (Mythologiques I. Le Cru et le cuit, 1964), Μυθολογικά II: Από το μέλι στις στάχτες (Mythologiques II. Du Miel au cendres, 1967), Μυθολογικά III: Η αρχή των τρόπων φαγητού (Mythologiques III. Origine des manieres de table, 1968), Μυθολογικά IV: Ο γυμνός άνθρωπος (Mythologiques IV. L ‘ Homme nu, 1971). Η πιο ολοκληρωμένη όμως πρόταση του Λεβι-Στρoς για τη στρουκτουραλιστική ανάλυση των μύθων, κυρίως όσον αφορά τα εθνογραφικά τους συμφραζόμενα, είναι η ανάλυση των «Άθλων του Αστιβάλ» («La Geste α» Astiwal», 1960), που περιλήφθηκε αργότερα στο βιβλίο Στρουκτουραλιστική ανθρωπολογία δύο(Anthropologie structurale deux, 1973). Στη μελέτη αυτή ο Λεβι-Στρoς δείχνει πως ο μύθος, σε σχέση πάντα με όλες τις παραλλαγές του και τα εθνογραφικά του συμφραζόμενα, εκφράζει το σύνολο των δυνατών λύσεων στα βασικά προβλήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζει κάθε πολιτισμός. Σε ένα από τα τελευταία του έργα Ο δρόμος της μάσκας (La Voie des masques, 1979, ελλ. μετάφρ. 1981), ο Λεβι-Στρoς προεκτείνει την ερευνά του σε μια σειρά από μάσκες της Βορειοανατολικής Αμερικής, τις οποίες μελετά σε συσχετισμό με τους αντίστοιχους μύθους. Αλλά και το πιο πρόσφατο έργο του Η ζηλιάρα κανατού (La Potiere jalouse, 1985) αναφέρεται στους μύθους των ιθαγενών της Βόρειας και Νότιας Αμερικής.
Μια σημαντική διάσταση του έργου του Λεβι-Στρoς αφορά την κριτική της δυτικής ιδεολογίας και του «δυτικοκεντρισμού», που ταυτίζει την ανθρωπότητα με τη Δύση. Στη μελέτη του Φυλή και Ιστορία (Race et histoire 1952, ελλην. μετάφρ. 1971), ο Λεβι-Στρoς ασκεί κριτική στη θεωρία του εξελικτισμού, που, βασισμένη στο «δόγμα της παγκόσμιας προόδου», ταυτίζει την έννοια του πολιτισμού με την τεχνολογική πρόοδο, τοποθετεί τη Δύση στην κορυφή και θεωρεί όλους τους άλλους λαούς ως υπανάπτυκτους. Ο Λεβι-Στρoς προσπαθεί να αναιρέσει την άποψη αυτή και να προωθήσει την έννοια της «ετερογένειας» των πολιτισμών.»
Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ με τα βιβλία του που κυκλοφορούν στα ελληνικά.
(2008)
Νοσταλγία για τη Βραζιλία, Κέδρος, [φωτογράφιση]
(2003)
Εξ αποστάσεως, Αρσενίδης
(2003)
Φυλή και ιστορία. Φυλή και πολιτισμός, Πατάκη
(2002)
Από το μέλι στη στάχτη, Αρσενίδης
(2001)
Το ωμό και το μαγειρεμένο, Αρσενίδης
(2000)
Θλιβεροί τροπικοί, Χατζηνικολή
(1998)
Μνήμες μακρινές και πρόσφατες, Ολκός
(1995)
Φυλή και ιστορία, Γνώση
(1994)
Ο μύθος του Λύγκα, Γκοβόστης
(1992)
Κοιτάζω ακούω διαβάζω, Γκοβόστης
(1991)
Ανθρωπολογία και μύθος, Καρδαμίτσα
(1990)
Ανθρωπολογία και μύθος, Καρδαμίτσα
(1986)
Μύθος και νόημα, Καρδαμίτσα
(1984)
Ο δρόμος της μάσκας, Χατζηνικολή
(1977)
Άγρια σκέψη, Παπαζήσης
Σύνδεσμοι στο Διαδίκτυο
-
Claude Lévi-Strauss, από τη Wikipedia.
-
Claude Levi-Strauss. The Formative Years του Christopher Johnson
Το πρώτο κεφάλαιο του παραπάνω βιβλίου -
Race, history and culture – Ethics
Αποσπάσματα από τα δύο παρά πάνω έργα δημοσιευμένα στο UNESCO Courier, Dec, 2001. -
Structural Analysis in Linguistics and in Anthropology
Απόσπασμα από το Structural Anthropology στον ιστοχώρο marxists.org -
Structural anthropology – Wikipedia, the free encyclopedia
Βίντεο στο Διαδίκτυο
CAMERA STYLO 