Βασίλης Ραφαηλίδης: Ένας Αναγεννησιακός Μαρξιστής του Γιάννη Μπακογιαννόπουλου

Δυσκολεύομαι να γράψω για τον Βασίλη, έναν άνθρωπο με τον οποίο συμπορεύτηκα, είχαμε κοινούς τόπους, σκέψεις και πράξεις, δράσεις μαζί ή παράλληλα, συγγένειες ιδεολογι­κές, αλλά και αποκλίσεις, συχνά έντονες και συγκρούσεις, ώ­σπου τα διευρυμένα ενδιαφέροντα του μας απομάκρυναν. Δυ­σκολεύομαι για τα γνωστά προβλήματα: να μιλάς για τον άλ­λον, μιλώντας για τον εαυτό σου, ναρκισσευόμενος^– να περιο­ρίζεσαι σε επαινετικές γενικεύσεις και ρητορικούς επικήδει­ους· να διακινδυνεύεις την ασέβεια της κριτικής.

Ο Βασίλης είχε ένα πρωταρχικό, εκπληκτικό προσόν: ακατα­μάχητη, αδιάκοπη, ακούραστη επιδίωξη της γνώσης, σχεδόν σε όλα τα πεδία του επιστητού. Κατέτρωγε βιβλία, έντυπα, ταινίες, θυμόταν, οργάνωνε νοητικά τις πληροφορίες, τα συστήματα σκέψης, στην αισθητική, στις ανθρωπιστικές επιστήμες, αλλά και στις θετικές επιστήμες, όπου μου ήταν αδύνατον να τον α­κολουθήσω. Ιστορία, πολιτική και φιλοσοφία ιδιαίτερα. Ήταν υπόδειγμα αυτοδίδακτου, που συσσώρευε τη γνωστική ύλη, αλ­λά και την επεξεργαζόταν συνεχώς, με σπάνια ευφυΐα και συν­θετική ικανότητα, αλλά και με απίστευτη ενέργεια, με ευχέρεια, ταχύτητα, ποικιλία και χρώμα γραφής. Βέβαια, η μελετητική α-δηφαγία του επηρέαζε τα κείμενα του, που ακολουθούσαν. Έ­γραφε για μια ταινία και αισθανόσουν ότι είχε την ανάγκη να διατυπώσει ευρύτερες σκέψεις που τον απασχολούσαν στη φά­ση εκείνη, έστω και σε απόκλιση από το αντικείμενο.

Ήταν μανιώδης ταξιδιώτης στον κόσμο και στον πνευματι­κό κόσμο. Πάντα, με έντονη αγωνιστική διάθεση, με αναρχι­κό σαρκασμό και επιθετικότητα, και με σταθερή αναφορά στον διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό. Ένα γοργό πανοραμικό στην κινηματογραφική του συγγραφή: έψτο,οε στον κινηματο­γράφο αρκετά μεγάλος, το 1958, στη Σχολή Σταυράκου. Συ­νομήλικος του εγώ, είχα την τύχη να διδάσκω ήδη Ιστορία και Κριτική. Συνδεθήκαμε, κι ο μαθητής έκανε εντυπωσιακά άλ­ματα. Μόλις τελείωσε τη σχολή, ανέλαβε να διδάσκει κι αυτός. Σχεδόν με παράλληλη δράση, γράφαμε μελέτες και κριτικές σε περιοδικά και εφημερίδες. Αλλά και μαζί, πιο στενά, στα περιοδικά «Ελληνικός Κινηματογράφος» (που έκλεισε δράματικά μέσα στο Θεμέλιο από τη χούντα) και «Σύγχρονος Κινη­ματογράφος» μετά το 1969, ένα περιοδικό που συγκέντρωσε τους πιο δυναμικούς νέους διανοουμένους της Έβδομης Τέ­χνης και σκηνοθέτες, και γονιμοποίησε τότε, αλλά και με τις κατοπινές του μορφές, τον νεότερο ελληνικό κινηματογράφο.

Μετά το 1974, ο Βασίλης ανέλαβε τη στήλη της κινηματογρα­φικής κριτικής στο «Βήμα» κι όταν σταμάτησε η καθημερινή του έκδοση, στο «Έθνος». Έγραφε πάντα με πάθος και με πολλα­πλασιαστικό τόνο. Αν μια ταινία ή μια ιδεολογική πλευρά του έρ­γου του άρεσε, δεν φειδωλευόταν τους επαίνους· και το αντίθετο. Δεν αισθανόταν την ανάγκη της ισορροπίας, των αποχρώσεων, ί­σως και της δημιουργικότητας των αντιθετικών στοιχείων που συ­νυπάρχουν στο φιλμικό σώμα. Αδιαφορούσε για τις μέσες περιο­χές. Εξακόντιζε τους επαίνους και τα αναθέματα σαν σε πολεμι­κή σύγκρουση: όχι χωρίς ισχυρή θεμελίωση, βέβαια. Στο βάθος, μόνο, διαισθανόσουν και μια ειρωνεία (γινόταν και αυτοειρω-νεία), που απάλυνε σε δεύτερο βαθμό το απόλυτο της απόφανσης.

Η δυναμική και η ουσία των κειμένων του, η μαχητικότητα της συμβολής του έδιναν μέγεθος, αλλά και καταλυτική παρουσία, στον Βασίλη. Επηρέαζε ανθρώπους και ρεύματα, επιβαλλόταν. Η προσωνυμία «πάπας της κριτικής» ήταν χαρακτηριστική. Του ταίριαζε ως κύρος, ποιμαντική εξουσία και άσκηση εξουσίας.

Σιγά σιγά, τα κείμενα του μεγάλωναν σε έκταση, αλλά και σε σκόπευση και συνθετότητα στοχασμού. Η ταινία γινόταν πυ­ρήνας, κεντρικό ερέθισμα, για να αναπτύξει ένα δοκίμιο ψυ­χολογικό, κοινωνικοπολιτικό ή σχεδόν επιστημολογικό, με με­στές αναφορές σε σπουδαίους στοχαστές, κλασικούς και σύγ­χρονους. Συχνά ο αναγνώστης έχανε σχεδόν την ταινία, αλλά ταξίδευε διανοητικά, ακολουθώντας τους μαιάνδρους των συλ­λογισμών και τη βαθύνοια του γράφοντος.

Ο Βασίλης, βαθμιαία απομακρυνόταν από το ρόλο του κριτι­κού, με την έννοια του διαμεσολαβητή, του passeur (κατά τον Daney). Δεν έτεινε να παρασύρει το βλέμμα μας για την αναζή­τηση του δέους και της συγκίνησης διαμέσου του μαγικού κα­θρέφτη της τέχνης. Έτεμνε το έργο ως σύστημα (και ως προέκ­ταση αφανών εμμέσως δομών), έτεμνε και την πνευματική προσ­μονή του αναγνώστη-θεατή, οργάνωνε θετικά την ανωριμότητα ή την ατέλεια του. Πραγματοποιούσε την ανάλυση της ιδεολο­γίας με ορμητήριο την ιδεολογική στράτευση. Φτάνοντας και ώς το διδακτικό σφυροκόπημα ως αποτέλεσμα έρευνας ή και αγω­νίας. Μια πνευματική περιπέτεια που δεν ανακόπηκε ποτέ.

Ο Βασίλης… Ώς το τέλος, παθιασμένος, δηκτικός, πανεπιστήμων, δάσκαλος.

Ένας αναγεννησιακός μαρξιστής. Θα λείψει…

[κείμενο από το βιβλίο ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

(ΕΚΔΟΣΗ ΠΕΚΚ ΚΑΙ ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ)]

 

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ

12 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ | ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | Σάββατο 24.9.2011, 16.00-17.30

Ανοιχτή Παρουσίαση σεμιναρίου:

12 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ: Α’ ΚΥΚΛΟΣ

Σχολείο Ιστορίας-Κριτικής-Θεωρίας Κιν/φου
“Βασίλης Ραφαηλίδης”

Σάββατο 24 9 2011, 16.00-17.30

Τσαμαδού 26-28, Εξάρχεια