Η ταινία Μελαγχολία του γνωστού Δανού σκηνοθέτη Lars Von Trier παρουσιάστηκε στις Κάνες έπειτα από τις πολύκροτες δηλώσεις που έκανε σε συνέντευξη Τύπου για το Χίτλερ και τους Ναζί ξαφνιάζοντας τους πάντες. Ο Lars von Trier ήταν και παραμένει provocateur (προκλητικός), κάτι που επιβεβαιώνει και το βιβλίο τού Jean Claude Lamy Lars Von Trier Le provocateur (éditions: Grasset), όπου εκεί αναλύεται διεξοδικά η προσωπικότητα αυτού του σκηνοθέτη. Κλειστός από την παιδική του ηλικία, εξαιτίας της μεγάλης έλλειψης αυτοπεποίθησης, ενάντια -στη συνέχεια- στο κατεστημένο, στις γνωστές και κοινότυπες φόρμες ή νόρμες που συνθέτουν μια κοινωνία, ενάντια στη μαζοποίηση συνειδήσεων και στον «ωχαδερφισμό», με ανήσυχο πνεύμα και έντονη κατάθλιψη, έρχεται ο απότοκος του σκανδιναβικού σινεμά να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά της Έβδομης Τέχνης, δημιουργώντας ταινίες που είναι για τον εαυτό του. Που αντανακλούν αυτήν ακριβώς την πολυσχιδή προσωπικότητά του, τον ανατρεπτικό του χαρακτήρα, την έλλειψη ισορροπίας και τη βαθιά του μελαγχολία για έναν κόσμο που έχει ως προορισμό (ή αξίζει;) να καταστραφεί.
Παίρνοντας ως βάση όλα τα παραπάνω καθώς και τη γενική ανησυχία μιας επικείμενης καταστροφής του κόσμου (που έχει γίνει πλέον και «της μόδας») έφτιαξε την ταινία Μελαγχολία, πίσω από την οποία κρύβεται το καταθλιπτικό πρόσωπο του δημιουργού της.
Έπειτα από ένα φαντασμαγορικό πρόλογο με πλανήτες, άστρα κ.τ.λ, που θυμίζει το αντίστοιχα «είναι σίγουρο ότι είμαι ένα αριστούργημα» Το Δέντρο της Ζωής, η ιστορία μάς εισάγει στο περιβάλλον μιας δεξίωσης που γίνεται σε μια πολυτελή οικία, με την ευκαιρία του γάμου της Justine (Kirsten Dunst) και του Michael (Alexander Skarsgard). Θυμίζοντας, επίσης, αρκετά το Festen του Thomas Vinterberg (όπου εκεί οι συγγενείς γιορτάζουν τα γενέθλια του παππού), σε αυτή τη δεξίωση τα πράγματα δεν εξελίσσονται «κατά το αρμόζον» σε παρόμοιες περιπτώσεις. Και εδώ πρόκειται για μια οικογενειακή γιορτή όπου ακούγονται αλήθειες που ταράσσουν και παρακολουθούνται συμπεριφορές που δεν συγκλίνουν με τους συμβατικούς κώδικες μιας τέτοιας συγκέντρωσης. Κάτω από αυτήν την οπτική γωνία, ο Trier εμπνεόμενος (ή μιμούμενος;) από τον Vinterberg σκηνοθετεί μια άλλη οικογενειακή γιορτή που αποτελεί μια μετωνυμία του κοινωνικού συνόλου: ο γάμος και όλα τα τελετουργικά γύρω από αυτόν αντιπροσωπεύουν το κοινωνικό σύστημα με τις νόρμες του, αποτελούν το σύμβολο όλων των κανόνων που δομούν και στηρίζουν αυτό το σύστημα. Βέβαια στη Μελαγχολία (σε αντίθεση με το Festen) αυτό το εθιμοτυπικό συμπεριλαμβάνει εκτός από το στενό οικογενειακό περιβάλλον και άλλους συμμετέχοντες που αποτελούν το «κοινό», θα λέγαμε, που παρακολουθεί τις παρεκβάσεις που γίνονται από τα καθιερωμένα.
Τα σημεία της αποσύνθεσης της γιορτής όλο και πολλαπλασιάζονται. Εκτός από τα ξαφνικά και βίαια cut που υπογραμμίζουν τη χαοτική κατάσταση που κυριαρχεί, βασικός εκφραστικός κώδικας αυτής της αποσύνθεσης είναι η χρήση της κάμερας στο χέρι ή στον ώμο που με τις πολλαπλές της κινήσεις, δείγμα –μεταξύ άλλων- της ανισορροπίας που βασιλεύει, μας παραπέμπει στο Δόγμα ’95, δημιούργημα των πειραματισμών του ίδιου του σκηνοθέτη (π.χ. Οι Ηλίθιοι).
Έτσι, λοιπόν, ο σκηνοθέτης θα αρπάξει την ευκαιρία να χλευάσει όλες τις κοινωνικές συμβατικότητες παρουσιάζοντας, ανάμεσα σε άλλα, και μια νύφη που απλά παρευρίσκεται στο γεγονός˙ η διάθεσή της όλο και χειροτερεύει, κάτι που θα επηρεάσει και όλη την εξέλιξη της γιορτής (θα φτάσει στο σημείο μάλιστα να τους εγκαταλείψει όλους σε μια κρίσιμη στιγμή για να πάει να κάνει μπάνιο!). Αντί «να πλέει σε πελάγη ευτυχίας», βυθίζεται μυστηριωδώς σε μια όλο και μεγαλύτερη θλίψη –ανεξήγητη- και αδιαφορία για το τι συμβαίνει γύρω της. Η αδερφή της (Charlotte Gainsbourg) προσπαθεί μάταια να σώσει τα προσχήματα, αφού μια εξω-γήινη δύναμη, ο πλανήτης Μελαγχολία, πλησιάζει και θα καταδυναστεύσει τους πάντες με πρώτο και καλύτερο τη Justine.
Η διήγηση χωρίζεται σε δύο κεφάλαια που δηλώνουν με σαφήνεια και οι τίτλοι τους : 1ο κεφάλαιο – Justine, 2ο κεφάλαιο – Claire. Ο φακός σε κάθε κεφάλαιο υιοθετεί την οπτική γωνία της αντίστοιχης αδερφής. Η πρώτη είναι ταυτισμένη με τον Άρη, η δεύτερη με τη Γη.
Η έννοια της μελαγχολίας συναντιέται για πρώτη φορά το 400 π. Χ. στη φιλοσοφική διατριβή της σχολής του Ιπποκράτη Περί Φύσιος Ανθρώπου. Αποτελεί μία από τις τέσσερις ιδιοσυγκρασίες ή τους τέσσερις χυμούς που βρίσκονται μέσα στο ανθρώπινο σώμα (ετυμολογικά η μελαγχολία προέρχεται από τη σύνθεση δύο λέξεων: μέλαινα χολή). Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, όταν η μέλαινα χολή παράγεται σε μεγαλύτερη ποσότητα από το κανονικό κάνει τον άνθρωπο να βυθίζεται μέσα σε βαθιά θλίψη και αθυμία, που μπορεί να οδηγήσει σε ντελίριο ή ακόμη και στην τρέλα. Η παραπάνω θεωρία των τεσσάρων χυμών μεταφερόμενη από τους Άραβες –που μετέφραζαν τα ελληνικά χειρόγραφα- στη χριστιανική Δύση βρέθηκε στην πορεία των χρόνων εμπλεκόμενη με στοιχεία που είχαν σχέση με την αστρονομία και την αστρολογία. Ο μελαγχολικός άνθρωπος είναι αυτός που έχει δεχθεί την επίδραση του πλανήτη Άρη εφόσον στην κοσμολογία ο πλανήτης Μελαγχολία ταυτίζεται με τον Άρη. Αυτή η αριανή διάσταση των όντων που έχουν καταληφθεί από μελαγχολία θα εμπνεύσει αρκετούς ποιητές και καλλιτέχνες της Αναγέννησης που θα δώσουν μια πλούσια εικονογραφία της ιδέας. Η Μελαγχολία τότε αναπαρίσταται με αλληγορικό τρόπο σαν μια γυναίκα σκεπτική και ονειροπόλα ευρισκόμενη μέσα σε κατάσταση μεγάλου συλλογισμού. Ο πίνακας Melancolia I του A. DÜrer (1514) αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα.
Όπως γίνεται κατανοητό, ο Lars von Trier έχοντας την παραπάνω παράδοση ως παρακαταθήκη, έπλασε έναν ήρωα, τη Justine, για να ενσαρκώσει αυτό τον τύπο ανθρώπου, το μελαγχολικό-καταθλιπτικό που αντιπροσωπεύει τον ίδιο –θύμα χρόνιας κατάθλιψης- αλλά και την ίδια την ηθοποιό, την Kirsten Dunst. Η τελευταία, μάλιστα, δήλωσε σε μια συνέντευξη ότι αυτός ο ρόλος τη βοήθησε να βγει από μία κατάθλιψη που τη βασάνιζε εδώ και κάποιο καιρό. Με αυτό το δεδομένο, έχοντας ταυτιστεί με το ρόλο κατάφερε να αποδώσει μια παραδειγματική ερμηνεία και γι’ αυτό δίκαια της απονεμήθηκε ο Χρυσός Φοίνικας Γυναικείας Ερμηνείας από την κριτική επιτροπή.
Εντάσσοντας τα συμπτώματα της ασθένειας της μελαγχολίας της Justine ή τα συμπτώματα της επιρροής του πλανήτη σε αυτή μέσα στα στενά πλαίσια μιας κοινωνικής εκδήλωσης, ο Trier «χτίζει» το φιλμικό του κείμενο μέσα σε ένα ρεαλιστικό περιβάλλον για να τραβήξει ανεπαίσθητα το θεατή προς μία κατάσταση όπου η διάσταση του φανταστικού, γίνεται αισθητή, δικαιώνοντας τους φόβους της Justine και συνεπαίρνοντας τους εραστές της science-fiction. Ο σκηνοθέτης για ακόμη μια φορά αποδεικνύει ότι είναι έτοιμος για όλα, ακόμη και για ένα ανακάτεμα φορμών, στυλ, κινηματογραφικών ειδών όπου η κυρίαρχη φιγούρα είναι μία γυναίκα ξανθιά (που παραπέμπει στις ξανθιές μούσες του I. Bergman) όμορφη, χαρισματική, ανισόρροπη, λίγο μάγισσα(;), που δεν «τα έχει καλά» με το θέμα της ύπαρξης. Η Claire αντίθετα αποτελώντας τον αντίποδα της Justine «πατάει γερά στη γη», είναι η προσωποποίηση της λογικής, της οργάνωσης και της επιστήμης. Ωστόσο, και αυτή καθώς εξελίσσεται η ιστορία θα καταληφθεί από τον τρόμο της σύγκρουσης της Μελαγχολίας με τη Γη.
Οι δύο αδελφές μοιάζουν τέλος αποκλεισμένες, απομονωμένες μέσα σε μια οικία-μεγαθήριο, πιασμένες σε μια παγίδα-όπως στα ρομαντικά μυθιστορήματα- όπου ο χρόνος και ο τόπος δεν προσδιορίζονται με σαφήνεια, έχοντας φθάσει σε οριακές καταστάσεις.
Οι εικόνες μέσα στην ύπαιθρο και η εκδήλωση αλλόκοτων συμπεριφορών έχουν σαφείς αναφορές στην προηγούμενη ταινία του Trier, τον «Αντίχριστο», ενώ τα παιχνιδίσματα του φωτός με τις μπλε αποχρώσεις παραπέμπουν στη γενική αναστάτωση της Φύσης από την επικείμενη εισβολή του ξένου επισκέπτη (της Μελαγχολίας) δίνοντας μια ρομαντική απόχρωση στο περιβάλλον υστερίας και τρόμου.
Όλα τα παραπάνω κάδρα λουσμένα μέσα στις ποιητικές νότες του Wagner δομούν μια ταινία όπου το κοινωνικό δράμα, ο ρομαντισμός, η μεταφυσική, η science-fiction και το suspense συνυπάρχουν˙ μια ταινία αντιθέσεων που εκφράζει «μια πνευματική κατάσταση», κατά τα λεγόμενα του σκηνοθέτη.
‘’Μελαγχολία’’- ‘’Melancholie’’ του Lars Von Trier
Παίζουν: John Hurt, Kirsten Dunst, Charlotte Gainsbourg, Kiefer Sutherland, Charlotte Rampling, Alexander Skarsgard
Η Δήμητρα Γιαννακού είναι κριτικός και σημειολόγος του κινηματογράφου
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΕΔΩ
CAMERA STYLO 
Καταπληκτικη κριτικη κατα την αποψη μου!