ΣΙΝΕΜΑ: Nέες ταινίες της εβδομάδας 15-21 Μαρτίου 2012
Είναι γνωστό ότι ένα από τα χαρίσματα του κινηματογράφου αποτελεί η ικανότητά του να καθιστά ορατά πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις που ο μέσος άνθρωπος δεν βλέπει. Συχνά, είναι απλά πράγματα της καθημερινής ζωής: μια λεπτομέρεια, κάτι που θεωρούμε δεδομένο και γι’ αυτό δεν του δίνουμε σημασία, το θρόισμα ενός φύλλου, το παίξιμο ενός ματιού, ο ήλιος, τα αυτοκίνητα, οι άνθρωποι στο δρόμο κτλ, κτλ… Κάτι που είχε επιχειρήσει και επέδειξε στο παρελθόν ο Dziga Vertov με το ντοκιμαντέρ «Ο Άνθρωπος με την Κινηματογραφική Μηχανή». Ο Χρήστος Καρακέπελης, σήμερα, έχοντας ως εργαλείο την κάμερα φέρνει στην επιφάνεια μιαν άλλη πτυχή της Αθήνας και έναν άλλο κόσμο που, ενώ τον βλέπουμε, περνάει μπροστά από τα μάτια των περισσοτέρων απαρατήρητος, σαν να μην υπάρχει, όμοια με τα σκουπίδια…. αυτόν «των ανθρώπων των σκουπιδιών», των συλλεκτών διάφορων σιδερένιων αντικειμένων που τροφοδοτούν με φθηνή πρώτη ύλη τα καμίνια των χαλυβουργιών πλουτίζοντας μια αλυσίδα μεσαζόντων.
Πρώτη Ύλη, λοιπόν, λέγεται το νέο ντοκιμαντέρ του Χρήστου Καρακέπελη και κυκλοφορεί για πρώτη φορά στις ελληνικές αίθουσες, αφού έκανε το γύρο του κόσμου και απέσπασε διακρίσεις. Η διεθνής του πρεμιέρα έγινε στο Φεστιβάλ του Karlovy Vary. Πρόκειται για την κατάθεση μιας εφτάχρονης έρευνας και δουλειάς (δεδομένου ότι ξεκίνησε από το 2004) που, παρά τη χρονική απόσταση, σήμερα αποδεικνύεται επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε. Ο σκηνοθέτης μετά το πολυβραβευμένο του ντοκιμαντέρ «Το σπίτι του Κάιν», επανέρχεται δυναμικά με τη δική του προσωπική, ρεαλιστική γραφή για να καταγράψει μια απαρατήρητη και άγνωστη από πολλούς πραγματικότητα: εκείνη των σύγχρονων παλιατζήδων, των συλλεκτών scrap που με ένα τρίκυκλο οργώνουν την Αθήνα από το ξημέρωμα μέχρι αργά το βράδυ για «ένα κομμάτι ψωμί». Τα πρόσωπα της ταινίας είναι τρεις Ρομά από την Αλβανία, δύο Ινδοί, ένας Τούρκος, ένας Έλληνας και ένα παιδί.
Ο κινηματογραφικός φακός συλλέγει εικόνες από το δρόμο, από τις χαλυβουργίες, τα χυτήρια του Ασπρόπυργου, από τις παραγκουπόλεις, φθάνοντας μέχρι και το Λίβανο. Με ήρεμο και στυγνό τρόπο εκτίθεται η διαδρομή της εμπορευματοποίησης αυτών των μεταλλικών «σκουπιδιών», της μετατροπής τους σε χρήμα – μια διαδρομή που έρχεται σε αντίθεση με την καθημερινή μίζερη και ταλαίπωρη πορεία των ανθρώπων που τα συλλέγουν. Προεκτεινόμενοι στο σύνολο της ταινίας, θα παρατηρήσουμε ότι η αντίφαση αποτελεί μια άσκηση ύφους εφόσον διέρχεται σαν νοηματικό νήμα τις περισσότερες εικόνες: από την Ακρόπολη με τα τσαντίρια από κάτω, την εξαθλίωση και τον πλούτο των βιομηχανιών, μέχρι το video-game που παίζει ο εγγονός του βιοπαλαιστή μέσα στην παράγκα. Μήπως η αναπαράσταση της σύγχρονης εποχής γεμάτη αντιφάσεις και αυτή της κοινωνικής κατάρρευσης;
Η Πρώτη Ύλη μας φέρνει αντιμέτωπους με τη δυσωδία μιας βαρβαρότητας ενοχλητικής μεν, προσοδοφόρας δε. Αφηγείται την ιστορία και το έργο ανθρώπων που εκτίθενται στην έντονη θερμότητα των χυτηρίων ή στο ψύχος του χιονιού τα οποία διαπερνούν αλύπητα το σώμα τους όπως και το μυαλό του θεατή.
Η κάμερα του σκηνοθέτη εισχωρεί στις παραγκουπόλεις της Αθήνας, μέσα στα «σπίτια»- παραπήγματα τεχνηέντως κατασκευασμένα από μουσαμάδες, λαμαρίνες και δοκάρια αποτυπώνοντας μια αθέατη πλευρά της ελληνικής πρωτεύουσας, στην οποία δεν δίνουμε συνήθως σημασία..
Σωροί από διάφορα μεταλλικά αντικείμενα κατακλύζουν την οθόνη συνθέτοντας ένα παζλ ανάκατο, παράλογο και άτσαλα δομημένο που φέρει αναμφισβήτητα τον απόηχο της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας. Μέσα από την περιγραφή της διαδρομής και της δουλειάς των σύγχρονων παλιατζήδων, δίδεται η ευκαιρία στον κινηματογράφο να οπτικοποιήσει και να καταστήσει (αηδιαστικά) αισθητό το αναλώσιμο, την (κατ)ανάλωση που έχει προβληθεί και κυριαρχεί τώρα πια ως επικρατούσα αξία. Καταναλώνω άρα υπάρχω, κάτι σαν το cogito ergo sum μόνο που η αλλαγή του πρώτου ρήματος αντανακλά περίφημα την κυριαρχία της ύλης επί του πνεύματος. Ο λόφος της Ακρόπολης δεσπόζει καμαρωτά πάνω από αυτούς τους λόφους σκουπιδιών και παλιοσιδερικών δημιουργώντας μια αισθητή αντίστιξη (μια ειρωνεία;) και συνεχίζοντας να τονίζει τη διαμάχη μεταξύ του απολλώνιου -που αντιπροσωπεύει το φώς, το μέτρο, την ομορφιά- και του διονυσιακού που συμπυκνώνει το ενστικτώδες, τη σύγχυση, την έλλειψη μέτρου, το χάος.
Πρώτη ύλη, λοιπόν, για κατασκευή νέων προϊόντων μέσα σε έναν ατέρμονο κύκλο παραγωγικότητας, κατανάλωσης, κέρδους όπου οι άνθρωποι χάνουν την αξία τους, γίνονται ένα με τα πράγματα, καταντούν και αυτοί πράγματα, αντικείμενα προς εκμετάλλευση, πρώτη ύλη και αυτοί….
Στα μάτια των πρωταγωνιστών αποτυπώνεται όλος ο κάματος όχι μόνο της ημέρας αλλά και μιας ζωής βουτηγμένης μέσα στην αδικία, την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, τα αδιέξοδα και τη φτώχεια. Η μεγάλη δαγκάνα του γερανού που υψώνεται απειλητικά και θρασύτατα πάνω από το τρίκυκλο με τα σίδερα στην αφίσα της ταινίας αποτελεί μια έξυπνη μεταφορά του ρητού «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό», οι μεγαλέμποροι και οι βιομηχανίες «πατάνε» πάνω στην ανάγκη των κατατρεγμένων ανθρωπάκων για να εφαρμόσουν «την επιδίωξη του μεγαλύτερου δυνατού οφέλους με τη μικρότερη δυνατή θυσία». Η υπερίσχυση των δυνατών, επομένως, «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό» η αρχέγονη αλήθεια του ζωικού βασιλείου συνεχίζει να υφίσταται μεταξύ των ανθρώπων -μετά από τόσους αιώνες πολιτισμού- αποδεικνύοντας έτσι περίτρανα ότι δεν έχουμε κάνει και καμιά σπουδαία πρόοδο εκτός από το να εφεύρουμε αντικείμενα.
Άνθρωποι-ζώα, ίδιοι με γαϊδούρια που κουβαλάνε για χιλιόμετρα σιδερικά και ανακυκλώσιμη ύλη, άνθρωποι μελαμψοί -ένα με τη φωτιά στο χυτήριο και την κάπνα των ορυκτέλαιων που κάνει να τρέχουν τα μάτια τους, άνθρωποι τυλιγμένοι σε χαρτόνια και μουσαμάδες (με εικονογραφήσεις από την πλουτοκρατική κοινωνία) που ελπίζουν -παρά ταύτα- σε ένα καλύτερο αύριο, άνθρωποι αναμεμειγμένοι με τα σίδερα αποτελώντας προέκταση της πρώτης ύλης. Που ψάχνουν ακούραστα μέσα στους κάδους μήπως βρουν κανένα θησαυρό -όπως χαρακτηριστικά λέει ένα από τα πρόσωπα της ταινίας. Μήπως εικόνες της εξόφλησης των ανθρώπινων αξιών, των ανθρώπινων δικαιωμάτων όπου η ανθρώπινη ζωή (και ψυχή;) πωλείται και αγοράζεται σε τιμή ευκαιρίας με σκοπό την αύξηση του κέρδους;
Δήμητρα Γιαννακού
CAMERA STYLO 