Μια εξαίσια αποτυχία
του Henri Langlois
An’ όλους τους Σκανδιναβούς, αυτός που έδωσε τη μεγαλύτερη ώθηση στο ενδόμυχο, στην ψυχολογική ανάλυση, στη μελέτη της ανθρώπινης καρδιάς μέχρι τις πιο λεπτές εκδηλώσεις της, ήταν ο Carl Th. Dreyer.
Ο αφέντης του σπιτιού, που προηγήθηκε του Πάθους της Ζαν ντ’ Αρκ, μας επέτρεψε ν’ ακολουθήσουμε τη διαμάχη δύο χαρακτήρων στις πιο λεπτές κινήσεις τους, τις πιο ανεπαίσθητες αποχρώσεις τους, μέσα στο πιο κοινότοπο πλαίσιο, το πιο καθημερινό. Η συνάντηση του με τη γαλλική αβάν-γκαρντ θα δώσει μια παράξενη ταινία, όπου δε βρίσκουμε τίποτα απ’ τη φόρμα του, το προηγούμενο στιλ του* μια ταινία, που αποτελείται ουσιαστικά από γκρο πλάνα, από καλά μελετημένες γωνίες λήψης, γεμάτες ψυχική και αλληγορική σημασία. Είναι μια ταινία με πρωτοφανή -σχεδόν ανυπόφορο-πλούτο στη φόρμα, φτιαγμένο από κορυφώσεις, τεχνικούς και αισθητικούς παροξυσμούς, που η διαδοχή τους ή η σταθερότητα τους θα έπρεπε να είναι παράλογη, ανυπόφορη.Αυτή η φόρμα, όμως, που θα οδηγούσε στα άκρα τη θεωρία της γαλλικής αβάν-γκαρντ σχετικά με τις γωνίες λήψης και τα γκρο πλάνα, εκμηδενιζόταν απ’ τη δύναμη, την ένταση, τον πλούτο του περιεχομένου· σ’ αυτό έβρισκε την αιτιολογία της, περνούσε στο δεύτερο πλάνο, μπορούσε μόνη της να ισορροπήσει την εκφραστικότητα των προσώπων. Ο Dreyer ακτινοσκόπησε κυριολεκτικά τις ψυχές. Έδρασε πάνω στους ηθοποιούς τόσο τυραννικά, ώστε αυτοί σταμάτησαν να υπάρχουν, κι έγιναν οι δικαστές, οι μάρτυρες, οι δήμιοι, η ίδια η Ζαν. «Αυτό το εκπληκτικό έργο είναι από τα πιο τολμηρά τού κινηματογράφου. Δεν ξέρουμε αν θα μπορούσε να επαναληφθεί. Έρχεται σε θαυμαστή αντίθεση με τον Ναπολέοντα του Gance, εσωτερική εποποιία ενάντια στην εξωτερική εποχή. Αναμφίβολα, πρέπει να θεωρηθεί αποτυχία, επειδή, εδώ, το δράμα απλοποιείται υπερβολικά. Είναι, ωστόσο, μια απ’ αυτές τις εξαίσιες αποτυχίες που τις ονειρευόμαστε για καιρό» (Brasillach). Σήμερα που η απόσταση έχει αποδώσει στο έργο τού Dreyer όλη του τη ένταση, σήμερα που κανείς πια δεν αμφιβάλλει για τη θαυμαστή δύναμη του, δε θα ‘ταν κακό να θυμηθούμε πως υπήρχε ένας καιρός όπου ο κινηματογράφος ήταν τόσο πλούσιος, ώστε να προκαλεί διαμαρτυρίες και παράπονα. Δεν έχει απομείνει τίποτα απ’ το πρόσωπο της Falconetti, την προσωπικότητα της· η Falconetti υπάρχει μόνο μέσω της τέχνης της, που την έχει αναγορεύσει σε σύμβολο της Ζαν ντ’ Αρκ διαμέσου των αιώνων. Κείμενο του 1955, που αναδημοσιεύεται στο «Cahiers du Cinema», τχ. 207, Δεκέμβριος 1968. Μετάφραση: Γιώργος Καλαμαντής. [Πηγή: Carl Dreyer Έκδοση: Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης]
CAMERA STYLO 