Είναι γνωστό πως οι ντανταϊστές απαντούν στις φρικαλεότητες του πολέμου με μια τέχνη ενάντια στην τέχνη των «υπευθύνων», δηλαδή ενάντια στην τέχνη της μπουρζουαζίας. Ο αυθορμητισμός και η γελοιοποίηση των πάντων είναι σαφώς συνδεδεμένα με αυτήν την άποψη. Οι ταινίες του Μαν Ρέι περιέχουν ακριβώς αυτά τα στοιχεία της άρνησης και του αυθόρμητου. Συνδυάζουν τα εξωτερικά γυρίσματα με την εργαστηριακή επεξεργασία, διατηρούν τις φωτογραφικές μεθόδους της σολαριζασιόν και της ρεϊογραφίας και απομακρύνονται από τη μυθοπλασία κατασκευάζοντας ένα είδος παράλογης αφήγησης. «Ήταν ένας αυτόματος κινηματογράφος… αυτοματισμός σε σχέση με τις φόρμες και την κίνηση»7.
To Retour e la raison (Επιστροφή στη λογική) γυρίστηκε για τη βραδιά του Coeura la Barbe. Πριν από αυτήν, ο Μαν Ρέι είχε προσπαθήσει, μαζί με τον Μαρσέλ Ντισάν, να φτιάξει ένα ανάγλυφο φιλμ. Οι προσπάθειές τους κατέληξαν σε αποτυχία, όταν ανέλαβαν να το εμφανίσουν μόνοι τους και έμπλεξαν σε δεκάδες μέτρα σελιλόιντ που δεν ήξεραν τι να την κάνουν και στο τέλος την κατέστρεψαν. Τα βασικά υλικά της Επιστροφής στη λογική είναι το αλάτι, το πιπέρι, οι πινέζες, οι καρφίτσες και άλλα περίεργα αντικείμενα που ρίχνονται πάνω σε τριάντα μέτρα αρνητικό φιλμ και το «γδέρνουν». Αυτή η μέθοδος που θυμίζει τις ρεϊογραφίες, εκτός των άλλων, έχει αποτέλεσμα και την εξάλειψη των διαχωριστικών γραμμών ανάμεσα στα καρέ του φιλμ. Μετά την έκθεσή του στο φως για 1 ‘-2’ και την εμφάνισή του, το φιλμ αναπαριστά τα διάφορα αντικείμενα με άσπρο χρώμα σε μαύρο φόντο. Στην προβολή της ταινίας δίνουν την εντύπωση χιονοθύελλας, που μετατρέπεται σε κάμπο με μαργαρίτες (πραγματικό εξωτερικό γύρισμα). Αν δεν υπήρχαν οι παρεμβολές κάποιων αναγνωρίσιμων εικόνων, η ταινία θα βρισκόταν ολοκληρωτικά στο χώρο της αφαίρεσης, γιατί το αποτέλεσμα που δίνει στην προβολή αυτό το «μαγείρεμα στοιχείων», συνδυασμένων με ανορθόδοξους ρυθμούς, είναι εντελώς αφαιρετικό.
Ο Μαν Ρέι μιλάει πολύ ποιητικά για τις πινέζες του:
«Μεγάλες, άσπρες, αλληλοσυναντιούνται και στριφογυρίζουν σαν να βρίσκονται μέσα σ‘ ένα χορό επιληπτικών. Έπειτα μπαίνει μια μοναχική πινέζα που μάταια προσπαθεί να εγκαταλείψει το εκράν»8. Από τη στιγμή που μιλάει τόσο τρυφερά για μια μοναχική πινέζα, δεν είναι περίεργο που στη συνέχεια της ταινίας βλέπουμε ένα γυμνό κορμί με έντονες σκιές πάνω του, σαν το δέρμα της ζέρβας. Στην πρώτη προβολή οι θεατές το χειροκροτούν —το γυμνό ήταν έξω κι από την ίδια τη φαντασία της λογοκρισίας της εποχής—, όταν όμως στα επόμενα πλάνα βλέπουν μια κούτα αυγών να στριφογυρίζει ασταμάτητα, γιουχάρουν.
Η βραδιά της προβολής της Επιστροφής στη λογική σημαδεύτηκε από πολλή φασαρία κι από τη ρήξη ανάμεσα στους ντανταϊστές και τους σουρεαλιστές. Οι θεατές παρόλο που στην αρχή σοκαρίστηκαν, τελικά πήραν μέρος στην τελετή της καταστροφής, όχι μόνο της τέχνης, αλλά και της αίθουσας προβολής, πράγμα που ήταν και η επιδίωξη των ντανταϊστών, μια αρνητική δηλαδή συμμετοχή.
7. Ray (Man), Autoportrait (Ρaris, Laffond, 1964).
8. Το ίδιο, σελ.232
πηγή:
Σεμινάριο Ιστορίας-Θεωρίας-Κριτικής Κινηματογράφου 2018
Οι πειραματικές και πρωτοποριακές ταινίες ένας άλλος τύπος ταινιών είναι εσκεμμένα αντικομφορμιστικός. Ενάντια στο κυρίαρχο ρεύμα του “δεσπόζοντος” ή “καθιερωμένου” κινηματογράφου ορισμένοι κινηματογραφιστές ξεκινούν να κάνουν ταινίες με την πρόθεση να θέσουν υπό αμφισβήτηση τις παγιωμένες αντιλήψεις και το τι μπορεί να δείξει μία ταινία και πώς μπορεί να το δείξει. Αυτοί οι κινηματογραφιστές εργάζονται ανεξάρτητα το σύστημα των στούντιο και συχνά εργάζονται μόνοι. Είναι δύσκολο να κατατάξει κανείς τις ταινίες τους συνήθως όμως αποκαλούνται πειραματικές οι πρωτοποριακές
Ο κινηματογραφιστής μπορεί μπορεί επίσης να θέλει να εξερευνήσει ορισμένες δυνατότητες του ίδιου του κινηματογραφικού μέσου. Οι πειραματιζόμενοι κινηματογραφιστές έχουν παίξει με το κινηματογραφικό μέσο κατά μυριάδες τρόπους.
Ο πειραματιζόμενος κινηματογραφιστής μπορεί να μη διηγείται κάποια ιστορία αλλά να δημιουργεί ποιητικές ονειροπολήσεις.
Οποιοδήποτε είδος κινηματογραφημένο υλικού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μία πρωτοποριακή ταινία. Εικόνες που ένας ντοκιμαντερίστας θα θεωρούσε κομμάτια της πραγματικότητας επιστρατεύονται και εντελώς διαφορετικούς σκοπούς.
Οι πειραματικοί σκηνοθέτες έχουν επίσης χρησιμοποιήσει σκηνοθετημένες σκηνές για να εκφράσουν συγκεκριμένα συναισθήματα ή ιδέες.
Η ελευθερία που διαθέτει ο πειραματικός κινηματογράφος επιδεικνύεται με φανταχτερό τρόπο στην ταινία το ξύπνημα του Σκόρπιο (Scorpio Rising) του Κένεθ Άνγκερ.
Ενώ είναι αδύνατο να ορίσει κανείς τον πρωτοποριακό κινηματογράφο με μία συνοπτική διατύπωση μπορεί να τον αναγνωρίσει τις προσπάθειές του για αυτοέκφραση ή πειραματισμό εκτός των ορίων του καθιερωμένου κινηματογράφου. Οι διαχωριστικές γραμμές μπορούν ωστόσο να υπερπηδηθούν. Οι τεχνικές που συνδέονται με την Πρωτοπορία έχουν χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά σε μουσικά βίντεο. Ο Κόνερ, ο Άνγκερ, ο Ντέρεκ Τζάρμαν και άλλοι πειραματιζόμενοι κινηματογραφιστές ήταν πρωτοπόροι του είδους.
Και οι ταινίες μεγάλου μήκους του κυρίαρχου κινηματογραφικού ρεύματος συνεχώς ιδέες και τεχνικές από την πρωτοπορία. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του κινηματογράφου οι βασικοί τύποι ταινιών γονιμοποιήσουν διαρκώς ο ένας τον άλλον.
Πηγή: Εισαγωγή στην Τέχνη του Κινηματογράφου των David Bordwell και Kristin Thomson του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης.
CAMERA STYLO 