Παρουσίαση
Η επιτόπια ανθρωπολογική έρευνα και ο κινηματογράφος γεννήθηκαν μαζί, στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο «κόσμος των λευκών» ήταν αφοσιωμένος στην κολοσσιαία επιχείρηση των αποικιοκρατικών κατακτήσεων. Οι εικονολήπτες των αδελφών Lumiere δοκίμασαν από την πρώτη στιγμή να συλλάβουν με την εικόνα κάτι που αποτελεί το αντικείμενο και της ανθρωπολογίας: τους ανθρώπους και τις πρακτικές τις οποίες διαμορφώνουν σε σχέση με τους ομοίους τους και με το περιβάλλον. [Διαβάστε εδώ Ανθρωπολογία και Κινηματογράφος Πέρασμα στην εικόνα, Πέρασμα από την εικόνα PIAULT MARC-HENRI Πρώτες Σελίδες ].
[Μην χάσετε το Σάββατο 19.10.2019 στις 16.00 το τελευταίο δωρεάν μάθημα γνωριμίας του Σεμιναρίου Δημιουργίας Ντοκιμαντέρ ].
Ο τεκμηριωτικός κινηματογράφος, συνεπώς, επινοεί μια εύλογη εικόνα της οικουμένης, όπως επισημαίνει ο Jean Epstein. Ο ανθρωπολόγος, με την έννοια αυτή, προβαίνει με τη βοήθεια της κινηματογραφικής μηχανής σε ένα διάβημα γνώσης, μια γνωστική διαδικασία η οποία ανανεώνει το στοχασμό. Ο σύγχρονος ανθρωπολογικός κινηματογράφος, έχοντας απομακρυνθεί πολύ από τον στερεότυπο εξωτισμό του παρελθόντος, επιχειρεί να επεξεργαστεί όργανα ανταλλαγής και συνομιλίας ανάμεσα σε πρόσωπα που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς. Η οπτική ανθρωπολογία, επομένως, προτείνει διαφορετικούς τρόπους να σκεφτόμαστε τον κόσμο και συγκροτείται ως τόπος διερεύνησης μιας πάντοτε ακατάβλητης ετερότητας. (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ, ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥΣ ΑΓΡΙΟΥΣ;
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΓΛΩΣΣΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
ΟΙ ΙΔΡΥΤΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ, ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ Η ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Ο ΟΡΥΜΑΓΔΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ-ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΜΕΣΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9
ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΘΝΟΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10
ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ. ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11
ΑΝΤΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΟΣ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΑΙΝΙΩΝ
Λεπτομέρειες
Ξενόγλωσσος τίτλος ANTHROPOLOGIE ET CINEMA. PASSAGE A L’ IMAGE, PASSAGE PAR L’ IMAGE
ISBN13 9789604554294
Εκδότης ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Σειρά ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
Χρονολογία Έκδοσης Δεκέμβριος 2008
Αριθμός σελίδων 432
Διαστάσεις 24×17
Μετάφραση ΜΑΡΚΕΤΟΥ ΠΕΛΑΓΙΑ
Επιμέλεια ΔΕΡΜΕΝΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ
Συγγραφέας/Δημιουργός (Ελληνικά) ΠΙΟ ΜΑΡΚ-ΑΝΡΙ
Εξαντλημένο στον εκδότη, δεν υπάρχει δυνατότητα παραγγελίας.
Marc Henri Piault
Ανθρωπολογία και κινηματογράφος
Μια ιστορία του ανθρωπολογικού ντοκιμαντέρ με συναφή θεωρητικά ζητήματα
Marc Henri Piault, Ανθρωπολογία και κινηματογράφος (μετ. Πελαγία Μαρκέτου), Μεταίχμιο 2009, σελ 429
Είναι κάμποσοι μήνες που διάβασα το βιβλίο, αμελώντας συνεχώς να γράψω γι αυτό. Απόψε το αποφάσισα, και το ξεφύλλισα διαβάζοντας τις υπογραμμίσεις μου. Πριν επιλέξω να ασχοληθώ ξεχωριστά με κάποιες απ΄αυτές, θα ήθελα να παρουσιάσω τη γενική εικόνα που αποκόμισα όσον αφορά τη σχέση ανθρωπολογίας και κινηματογράφου.
Κατ΄ αρχάς το πρόβλημα τίθεται γενικότερα, σαν σχέση λόγου και εικόνας. Τι πλεονεκτήματα έχει ο λόγος που δεν έχει η εικόνα και αντίστροφα;
Ένα από τα πλεονεκτήματα του λόγου είναι η χρήση της μεταφοράς, κάτι που μόνο ο Αϊζενστάιν επιχείρησε να κάνει με το ιδεολογικό μοντάζ (μοντάζ ατραξιόν το βρήκα στο βιβλίο), μιας μεταφοράς βιασμένης που δεν επρόκειτο να έχει συνέχεια (Θυμάμαι την εικόνα, ένα τσούρμο εργάτες να μπαίνουν στο εργοστάσιο και ένα κοπάδι πρόβατα να μπαίνουν στο μαντρί, όμως δεν θυμάμαι σε πιο έργο). Ένα δεύτερο πλεονέκτημα είναι η χρήση αφηρημένων εννοιών, κάτι που δεν μπορεί να το κάνει ο κινηματογράφος. Αναρωτιέμαι αν ένα ανθρωπολογικό ντοκιμαντέρ θα μπορούσε να αποδώσει εκείνα που ο Κλωντ Λεβί Στρως αναφέρει στο βιβλίο του «Les Structures élémentaires de la parenté» (Στοιχειώδεις δομές συγγένειας).
Από την άλλη πλευρά είναι γνωστή η ρήση «μια εικόνα-χίλιες λέξεις», που εγώ θα μπορούσα να πω ότι, κάποιες φορές, «όσες λέξεις και να… την εικόνα δεν την φτάνουν». Και η πιο ακριβής περιγραφή δεν θα μπορούσε να μας βοηθήσει να πλάσουμε με την φαντασία μας, όχι τον Νανούκ, αλλά οποιοδήποτε Εσκιμώο, αν δεν είχαμε δει έναν σε φωτογραφία. Αλλά θυμάμαι ότι αυτόν τον προβληματισμό τον έχω εκθέσει και αλλού, σε σχέση με την ταξιδιωτική λογοτεχνία, νομίζω γράφοντας για το βιβλίο του Γιώργου Βέη «Από το Τόκιο στο Χαρτούμ», που κέρδισε φέτος το κρατικό βραβείο.
Φαντάζομαι ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε λόγο και εικόνα θα υπάρχει πάντα. Πάντως ένα ανθρωπολογικό έργο, όταν κλείνει προς την παρατήρηση σαν απότοκο μιας επιτόπιας έρευνας, θα ήταν καλό να ενισχύεται με την χρήση ενός ντοκιμαντέρ. Αν διάβαζα ένα ανθρωπολογικό έργο για τους Μασάι, θα ήθελα να έβλεπα και ένα ντοκιμαντέρ για τους Μασάι. Αν διάβαζα ένα ανθρωπολογικό έργο για τους Εσκιμώους, θα ξαναέβλεπα τον «Νανούκ του βορρά» του Flaherty. Αντίθετα ένα εντελώς θεωρητικό έργο, ένα έργο «της πολυθρόνας», δεν θα είχε και τόσο την ανάγκη της εικόνας.
Δεν δογματίζω. Απλά εκφράζω το ενδιαφέρον μου όχι σαν επαγγελματίας ανθρωπολόγος, αλλά σαν ένα άτομο που του αρέσει η ανθρωπολογία, και συμμετέχω από το 1987 στην ομάδα κοινωνικής ανθρωπολογίας που καθοδηγεί ο Σωτήρης Δημητρίου. Επίσης σαν άνθρωπος που δεν ασχολείται επαγγελματικά με τον κινηματογράφο αλλά του αρέσει ο κινηματογράφος (όχι πάντως περισσότερο από το διάβασμα). Συχνά γράφω για ταινίες που βλέπω στο blog μου.
Εδώ πρέπει να πούμε ότι η εικόνα έχει ένα πλεονέκτημα που ο λόγος το έχει σε μικρότερο βαθμό. Ένα βιβλίο μπορεί να είναι εικονογραφημένο, και μια εικόνα να συνοδεύεται από μια σχολιαστική λεζάντα. Όμως μόνο το ντοκιμαντέρ έχει τη δυνατότητα να κάνει χρήση τόσο της κινούμενης εικόνας όσο και του σχολιαστικού λόγου. Απλώς ο λόγος εδώ υποχρεωτικά μένει στο επίπεδο του σχολίου, και αυτή του η ιδιότητα ως συνοδού της εικόνας δεν του επιτρέπει την έκταση, και συνεπώς την επέκταση σε θεωρητικές εμβαθύνσεις. Έτσι είναι περίπου αναπόφευκτο το παρακάτω: «Η ιδιότητα του ʽσκηνοθέτη εθνογραφικών ταινιών΄ εξακολουθεί να διακρίνεται από την ιδιότητα του εθνολόγου ή και του εθνογράφου ακόμη, σαν να μην μπορούσαν αυτές οι δύο ευγενείς ιδιότητες να ταιριάξουν απολύτως με τους μάστορες των εικόνων, που είναι καλοί μόνο για να προμηθεύουν με δεδομένα και εικονογραφήσεις τους ʽαληθινούς΄ ειδικούς ενός τομέα που νομιμοποιείται αποκλειστικά από τη γραφή» (σελ. 283-284).
Είπα προηγουμένως ότι μου αρέσει περισσότερο το διάβασμα από τον κινηματογράφο. Όμως σε σχέση με την ανθρωπολογία, προτιμώ ένα ανθρωπολογικό ντοκιμαντέρ από ένα ανθρωπολογικό βιβλίο. Και οι τριτοκοσμικές ταινίες που προτιμώ τις προτιμώ και για το ανθρωπολογικό στοιχείο που εμπεριέχουν.
Αλλά ας επιστρέψουμε στο βιβλίο. Στο μεγαλύτερό του μέρος αποτελείται από μια ιστορία του ανθρωπολογικού ντοκιμαντέρ και από τα θεωρητικά προβλήματα που ανακύπτουν στη σχέση του κινηματογράφου με την ανθρωπολογία. Και πάλι εδώ τα προβλήματα είναι πιο γενικά, και απλά μια έκφρασή τους βρίσκεται σ΄ αυτή τη σχέση. Διαβάζουμε: «Η κινηματογραφική αφήγηση αυτονομήθηκε, απέκτησε αυτεπίγνωση, και πολύ γρήγορα έθεσε το ερώτημα της σημαίνουσας πρόθεσης και των ιδιαίτερων αναλυτικών χαρακτηριστικών της παρατήρησης. Είτε πρόκειται για μυθοπλαστικό αφήγημα είτε για τη σημασιοδοτημένη περιγραφή μιας κατάστασης, το ερώτημα πώς μεταδίδεται η σημασία παραμένει ίδιο και περιλαμβάνει το τρίπτυχο της διερώτησης για το νόημα: ποιο νόημα έχει η ίδια η κατάσταση για τους πρωταγωνιστές της, πώς το αντιλαμβάνεται ο κινηματογραφιστής και, τέλος, τι από αυτό φτάνει μέχρι το θεατή;» (σελ. 55-56).
Το πρόβλημα τελικά είναι γνωσιολογικό, και έχει σχέση με τα όρια της ερμηνείας και της δυνατότητές της. Γιατί τελικά το νόημα είναι το νόημα που φτάνει στο θεατή. Και μέσα σ΄ αυτό το νόημα μπορεί να υπάρχει και η διερώτηση για το ποιο νόημα έχει η ίδια η κατάσταση για τους πρωταγωνιστές της, και κάθε απάντηση που θα δώσει σ΄αυτό, σύμφωνα με τα παραπάνω, δεν μπορεί παρά να είναι μια εικασία, όπως επίσης και πώς το αντιλαμβάνεται ο κινηματογραφιστής-στο βαθμό βέβαια που ο θεατής θα θέσει και αυτά τα ερωτήματα. Φαύλος κύκλος δηλαδή, από τον οποίο μόνο με μια πραγματιστική προσέγγιση μπορούμε να ξεφύγουμε. Να υποθέσουμε δηλαδή ότι ευσυνείδητα κινηματογράφησε ο κινηματογραφιστής, χωρίς να του ξεφύγουν ουσιαστικά πράγματα, πράγμα που θα επιτρέψει σε μας να νοηματοδοτήσουμε όσο γίνεται πιο ορθά την κατάσταση. Αν του ξέφυγαν σημαντικά πράγματα, θα έλθει κάποιος άλλος να διαψεύσει. Πάντως πέρα από τις βυζαντινολογικές λεπτολογίες της θεωρητικής ανάλυσης, κανείς δεν θα αμφισβητήσει τον «Νανούκ του βορρά», τουλάχιστον με τον ίδιο τρόπο που θα αμφισβητήσει για παράδειγμα τον δομολειτουργισμό του Radcliffe-Brown. Εμείς οι ευτυχισμένοι θεατές ας απολαμβάνουμε τα ανθρωπολογικά ντοκιμαντέρ. Ας αφήσουμε τους ανθρωπολόγους να εκφράζουν τις αντιρρήσεις τους.
Μπάμπης Δερμιτζάκης
http://lexima.gr/
[Το Σάββατο 19.10.2019, στις 16.00 θα πραγματοποιηθεί το Πρώτο Κανονικό Ανοιχτό Μάθημα και για αναποφάσιστους του Σεμιναρίου Δημιουργίας Ντοκιμαντέρ, μην το χάσετε, φτάνουμε στην τελική ευθεία, και την Κυριακή 20.10.2019 στις 16.00 θα πραγματοποιηθεί Κανονικό Μάθημα του Σεμιναρίου Σκηνοθεσίας Κινηματογράφου-Δημιουργίας Ταινίας Μικρού Μήκους, που μπορούν να παρακολουθήσουν και όσοι θα ήθελαν να εγγραφούν και θέλουν ένα μάθημα γνωριμίας (τελευταία προθεσμία το τέλος του μαθήματος της Κυριακής) ενώ στις 19.30 θα πραγματοποιηθεί το πρώτο Ανοιχτό Κανονικό Μάθημα του Σεμιναρίου Ιστορίας Κινηματογράφου με Τροποποιμένο Νέο Πρότζεκτ. Απαραίτητη η παρουσία όσων ενδιαφέρονται για το Σεμινάριο. ]
CAMERA STYLO 