«Ο κόκκινος ψαλμός» («Meg ker a nep»)
Σκηνοθεσία Μίκλος Γιαντσό
Ουγγαρία, 1971
Το ποτάμι έχει βαφτεί κόκκινο από το αίμα των εξεγερμένων αγροτών, η κόκκινη σημαία που ανεμίζει στα χέρια τους, μεταδίδει με σαφήνεια την επιτακτικότητα του αιτήματος για έναν άλλον κόσμο και η κόκκινη κορδέλα που λες και φύτρωσε σ’ εκείνο το σημείο της παλάμης που μάτωνε από τη σφαίρα, θυμίζει ότι οι πληγές θα κλείνουν πάντα κι ο αγώνας θα συνεχίζεται. Έχουν εξεγερθεί χορεύοντας, πάντα ενωμένοι, με τα χέρια τους ο ένας πάνω στους ώμους του άλλου, εκφέροντας θρησκευτικούς στίχους στις λεκτικές τους αντιπαραθέσεις με τους φορείς της εξουσίας, βαπτίζοντας συμβολικά τους στρατιώτες που ανανήφουν ιδεολογικά, τραγουδώντας για την εργατική τάξη και την επανάσταση. Είναι ο κόκκινος ψαλμός τους, η ωδή τους στο σοσιαλιστικό όραμα μέσα από την παραδοσιακή θρησκευτικότητά τους.
Αισθανόμαστε ότι χορεύουμε κι εμείς μαζί μ’ αυτούς τους εξεγερμένους αγρότες το 1890 στην απέραντη Ουγγρική πεδιάδα, καθώς στην αρχή τραγουδούν τη Μασσαλιώτιδα, με στίχους παραλλαγμένους για την αδικαίωτη ιστορικά εργατική τάξη. Αυτός ο ανοιχτός ορίζοντας χάνεται, όμως, από το οπτικό μας πεδίο καθώς ο χώρος της δράσης οριοθετείται ασφυκτικά από τους έφιππους στρατιώτες, με τα άλογά τους να διαγράφουν σταθερά δύο ομόκεντρους κύκλους, τον έναν μέσα στον άλλον, με αντίθετες τροχιές. Απέραντη η φύση, συρρικνωμένη, όμως, η ανθρώπινη σκέψη. Οι αγρότες, γυναίκες και άντρες, όλοι νέοι, σε μια διαρκή κίνηση, ωθούμενοι, θαρρείς, από την ορμή της δίψας τους για έναν άλλον κόσμο, σαν για να επισπεύσουν το μέλλον, συσπειρωμένοι μπροστά στον εχθρό. Οι στρατιώτες, αντίθετα, κινούνται περισσότερο πάνω σε άλογα ή καμιόνια, ο απαράλλαχτος βηματισμός τους όταν περπατάνε, θαρρείς και καθοδηγείται από μια φωνή ανεξίτηλα εντυπωμένη μέσα τους και ανταποκρίνονται ακαριαία στο κάλεσμα της σάλπιγγας, εγκλωβίζοντας τους εξεγερμένους με την ισχύ του πλήθους τους. Μαζί τους, ένας επιμελητής που θυμίζει επιτακτικά στους εξεγερμένους ότι θα πρέπει ν’ αρκεστούν σε κείνα που είχαν οριστεί από παλιά, ένα μικρό χωράφι, δυό ζώα με τα μικρά τους και μια ποσότητα αλεύρι. Πότε είχαν οριστεί αυτές οι πενιχρές ποσότητες, μαζί με την αποκοπή των αγροτών από τους καρπούς του μόχθου τους; Διαχρονική η καταπίεση κι ο εκφοβισμός, βαθιά χαραγμένες στο συλλογικό ασυνείδητο οι μνήμες από το πνίξιμο στο αίμα παλαιότερων εξεγέρσεων ενάντια σε άλλα πρόσωπα, σε άλλα εξουσιαστικά καθεστώτα και από το φάντασμα του αδικαίωτου επαναστατικού αιτήματος για δικαιοσύνη. «Η γη δεν ανήκει σε κανέναν, οι καρποί της, όμως, ανήκουν σε όλους», απαντάει ένας αγρότης. Γνωρίζοντας ότι στο τέλος θα σκοτωθούν χωρίς να προλάβουν να τους γευτούν, εκείνο που έχει τη μόνη σημασία γι’ αυτούς, είναι η σπορά της ελευθερίας για την επόμενη γενιά, η προαναγγελία του μέλλοντος όπου ο παλιός εξουσιαστής δεν θα΄χει αντικατασταθεί πάλι από έναν άλλον μέσα από τις τάξεις τους, ότι το αίμα τους δεν θα’ χει πάει άδικα χαμένο. Ο Μίκλος Γιαντσό ήταν ιδεολόγος σοσιαλιστής, κι όμως, είχε κατηγορηθεί από την κομμουνιστική κυβέρνηση στην Ουγγαρία της εποχής του, ως φορμαλιστής, ως αμφισβητίας του σοσιαλιστικού οράματος, ως αριστοκράτης, ακόμα και ως εθνικιστής.
Η κάμερά του, σαν μια ζωντανή ύπαρξη που λες και μας έχει πάρει από το χέρι, μας πηγαίνει από το ένα πρόσωπο στο άλλο- όχι μονάχα κινείται παρά ρέει, θαρρείς, μέσα στο χρόνο κάθε αναπνοής μας. Και ύστερα, ο Γιαντσό ανοίγει τη ματιά μας, άνθρωποι, ζώα, κάρα, όλα μπαίνουν τώρα πια στο οπτικό μας πεδίο, μεταδίδοντάς μας, ταυτόχρονα, την αίσθηση της ήδη ακατάπαυστης κίνησής τους! Μεγάλα σε διάρκεια πλάνα, μέσα τους έχει χωρέσει ένα τόσο μεγάλο διάστημα χρόνου δίχως να’χουμε καταλάβει το πέρασμά του. Λες κι έχουμε διακτινιστεί στο κινηματογραφικό σύμπαν του μεγάλου Ούγγρου σκηνοθέτη, με την αέναη, τη ρευστή, χορογραφική κίνηση της κάμεράς του, που περιφέρεται παντού ελεύθερα, τη στυλιζαρισμένη σκηνοθεσία του και τους συμβολισμούς του, μέσα σε μια ατμόσφαιρα ευφρόσυνης ροής ακόμα και στις πιο σκληρές εικόνες που απεικονίζονται. Αναστάσεις ανθρώπων που είχαν πυροβοληθεί μόλις πριν μια στιγμή, σαν οι φόνοι να μην μπορούν να νικήσουν το πνεύμα της ανθρωπιάς εκείνων που το συντηρούσαν άσβεστο μέσα τους, όποιοι κι αν ήταν οι κοινωνικοί ρόλοι που αναγκάζονταν να υποδύονται, γυμνές νεαρές γυναίκες ενσαρκώνοντας την ηθική αγνότητα των εξεγερμένων, μια γυναίκα που δεν πεθαίνει ποτέ οριστικά, συμβολίζοντας το αιώνιο πνεύμα της επανάστασης που θα επικρατήσει τελικά- γη, επανάσταση, γυναίκα, όλα γένους θηλυκού. Σαν ένας άνθρωπος όλες οι αγρότισσες και οι αγρότες ενάντια στον εχθρό για τον Γιαντσό, δίχως να ξεχωρίζει κάποιον ή κάποια ανάμεσά τους, όλες και όλοι νιώθουν, σκέφτονται και δρουν ενωμένοι, όχι σαν μια μάζα παρά σαν ένα κοινό σώμα, μια κοινή ψυχή, με την ίδια λαχτάρα. Το κομμουνιστικό ιδεώδες είναι βαθιά ριζωμένο μέσα στην ανθρώπινη φύση, μας λέει ο Γιαντσό, εξιδανικεύοντας τη διαχρονική αγωνία του ανθρώπου για ελευθερία και, ταυτόχρονα, θέτοντας ερωτήματα για τη χρήση της βίας κατά την επανάσταση όταν θυμίζει εκείνη που χρησιμοποιούν τα όργανα των καταπιεστών, καθώς βλέπουμε τους γιορτασμούς των αγροτών για τη βάρβαρη θανάτωση εκπροσώπων του εχθρικού κατεστημένου .
Νεανική ορμή, η αμεσότητα της αίσθησης της αλληλεγγύης και της ενότητας, ιστορική μνήμη, αλληγορίες, λαϊκή τέχνη μαζί με την οπτική του διανοούμενου, ποιητικότητα και μυστικισμός, όλα σε μια μοναδική ατμόσφαιρα, όπως σε ολόκληρο το έργο του μεγάλου Ούγγρου δημιουργού, που είναι σχεδόν αδύνατον να μεταδοθεί από ένα κείμενο πάνω στην ταινία! Δεν είναι μονάχα ότι δεν φτιάχνονται πια ταινίες σαν τον «Κόκκινο ψαλμό»- είναι, επιπλέον, ότι ούτε και στην εποχή του Γιαντσό φτιάχνονταν!
(Είχαμε τη χαρά να ξαναδούμε τον «Κόκκινο ψαλμό» στο 33ο πανόραμα ευρωπαϊκού κινηματογράφου, πριν λίγες μέρες).
Ξεκινούν τα διαδικτυακά Σεμινάρια Κινηματογράφου 2020-2021 :
1. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ 2. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΑΙΝΙΑΣ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ 3. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ 4. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΜΟΝΤΑΖ (Εκμάθηση Adobe Premiere).
Πληροφορίες- δηλώσεις ενδιαφέροντος- Εγγραφές στο e-mail schoolofcinemagr@gmail.com και στο τηλέφωνο 6944143564.
CAMERA STYLO 