Στον απόηχο της αναβολής της παράστασης Ρινόκερος (εξαιτίας της αντίθεσης του πρωταγωνιστή της στον αποκλεισμό θεατών από τις παραστάσεις) η Θεατρική Στήλη Ειμαρμένη καταγράφει τις εξελίξεις στο ελληνικό θέατρο, στηλιτεύει τον τρόπο λειτουργίας των θεάτρων, ο οποίος αντιβαίνει πλήρως στο πρόταγμα της προστασίας της Δημόσιας Υγείας και μιλά για τον μεγάλο ασθενή της πανδημίας, τη Δημοκρατία.
Θεατρική Στήλη Ειμαρμένη￨Το ελληνικό θέατρο μετά τον Ρινόκερο. Κείμενο: Ελίνα Καρδιακού, θεατρολόγος.
Εισαγωγή: Ο αγώνας ενάντια στις διακρίσεις είναι μαραθώνιος.
Στις 18 Νοεμβρίου του 2021 η πολιτεία με πρωθυπουργικό διάγγελμα καθόρισε ότι όλοι οι θεατρικοί χώροι θα λειτουργούσαν στο εξής ως αμιγείς. Ο πλήρης αποκλεισμός ενός μεγάλου μέρους του κοινού από το αγαθό του πολιτισμού ήταν πλέον γεγονός. Ο σκοταδισμός έμοιαζε ολοκληρωτικός. Τις πρώτες μέρες όλα για την κυβέρνηση έμοιαζαν να βαίνουν καλώς. Μέχρι που οι εξελίξεις άρχισαν να τρέχουν με ταχύτητα φωτός.
Στις 22 του μηνός οι άνθρωποι του θεάτρου, αντί να ασχολούνται με την έναρξη ισχύος των νέων μέτρων, είχαν στραμμένο το βλέμμα τους στο θέατρο Κιβωτός: Είχε μόλις κατέβει Ο ρινόκερος. Μόλις μαθεύτηκε αυτό το γεγονός επικράτησε αναβρασμός. Μέσα σε λίγες ώρες η είδηση της αναβολής της παράστασης είχε κατακλύσει το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καταγράφοντας ανά περίπτωση εκατοντάδες ακόμη και χιλιάδες αντιδράσεις και σχόλια.
Μετά το τεράστιο κύμα συμπαράστασης προς τον πρωταγωνιστή της παράστασης, πολλοί προσπάθησαν να υποβαθμίσουν το γεγονός. Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι ένας και μόνο άνθρωπος ήταν αρκετός για να δείξει πόσο σαθρά θεμέλια έχει αυτό το καθεστώς και να στείλει το μήνυμα ότι ο αγώνας ενάντια στις διακρίσεις είναι μαραθώνιος.
Σύντομα μαθεύτηκε ότι ο ηθοποιός που θέλησε να αντισταθεί, επρόκειτο να αντικατασταθεί. Στο χώρο του θεάτρου επικράτησε και πάλι σιωπή. Αλλά ο αναβρασμός που υπήρχε ήταν πλέον αδύνατον να κρυφτεί. Μερικές μέρες αργότερα λοιπόν, στις 28 Νοεμβρίου του 2021, συνεδρίασε το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών και με μία ανακοίνωση ενδεικτική της δυναμικής που είχε πλέον διαμορφωθεί, άσκησε δριμεία κριτική στην κυβέρνηση για τον τρόπο αντιμετώπισης της πανδημίας και απαίτησε έναν πολιτισμό καθολικά προσβάσιμο1.
Ακόμη και αν υπάρχουν επιφυλάξεις για ορισμένες επιμέρους διατυπώσεις στην ανακοίνωση, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι συνιστά μία τεράστια αλλαγή σκηνικού στο χώρο του πολιτισμού, μία αλλαγή η οποία πλέον είναι μη αναστρέψιμη. Ένας ηθοποιός είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί. Ολόκληρο το Σ.Ε.Η. όμως είναι αδύνατον να αντικατασταθεί. Επομένως είναι σαφές ότι το ζήτημα των διακρίσεων δε μπορεί πια να παρακαμφθεί, πρέπει να επιλυθεί. Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει να αντιμετωπίσουμε στη ρίζα του το κακό. Οφείλουμε να αντισταθούμε στον παραλογισμό.
Η προστασία της Δημόσιας Υγείας και ο παραλογισμός της εξουσίας.
Από το Μάρτιο του 2020 που κηρύχθηκε η πρώτη καραντίνα μέχρι σήμερα, η πολιτεία καλεί συνεχώς τους πολίτες να επιδείξουν κοινωνική ευθύνη και να προχωρήσουν σε μία σειρά από θυσίες προκειμένου να προστατευθεί η Δημόσια Υγεία. Από την πλευρά της ωστόσο, αντί να ενισχύσει τα δημόσια νοσοκομεία, ενισχύει συστηματικά τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και την αστυνομία. Με τις ενέργειες της αποδεικνύει λοιπόν ότι αυτό που την ενδιαφέρει στην πράξη δεν είναι να ενισχύσει τη δημόσια υγεία αλλά την εικόνα της και τη δημόσια τάξη.
Επιπλέον, μετά από 20 μήνες πανδημίας, θα περίμενε κανείς ότι θα υπήρχε ένα συγκροτημένο σχέδιο αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης. Αντ’ αυτού βλέπουμε ότι οι οδηγίες που δίνονται για την προστασία της Δημόσιας Υγείας αλλάζουν συνεχώς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο χώρο του θεάτρου είναι το γεγονός ότι, σε διάστημα 13 ημερών (21/11 – 3/12), ο τρόπος λειτουργίας των θεατρικών χώρων άλλαξε τρεις φορές. Έως τις 21 Νοεμβρίου δινόταν στους ανθρώπους του θεάτρου η δυνατότητα να επιλέξουν αν θα λειτουργήσουν τα θέατρα ως αμιγή (με δυνητική πληρότητα 85%) ή μεικτά (με δυνητική πληρότητα 50%). Από τις 22 Νοεμβρίου όλα τα θέατρα υποχρεώθηκαν να λειτουργήσουν ως αμιγή με δυνητική πληρότητα 100% και επίδειξη πιστοποιητικού το οποίο ανανεώνεται κάθε έξι μήνες. Τέλος στις 3 Δεκεμβρίου αποφασίστηκε ότι το πιστοποιητικό αυτό θα ανανεώνεται πλέον κάθε τρεις μήνες.
Είναι φανερό ότι, όταν σε διάστημα 13 ημερών αλλάζουν τρεις φορές οι οδηγίες για την αντιμετώπιση της πανδημίας, το ζήτημα δεν είναι πλέον η προστασία της Δημόσιας Υγείας -γιατί σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα τα επιδημιολογικά δεδομένα δεν αλλάζουν τόσο δραματικά ώστε να χρειαστεί να λαμβάνονται συνεχώς νέα μέτρα. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η προώθηση μιας συγκεκριμένης πολιτικής για τη δημόσια υγεία, τα αποτελέσματα της οποίας μένει να φανούν μελλοντικά.
Αυτό που είναι πραγματικά εξωφρενικό δε, είναι το γεγονός ότι, μετά από όλα αυτά τα μέτρα, η πολιτεία, αντί να κάνει τα θέατρα ασφαλή για τη δημόσια υγεία, τα έχει καταστήσει εξαιρετικά επικίνδυνα. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Είναι κοινώς αποδεκτό πλέον ότι, όποια επιλογή και αν κάνουμε για την υγεία μας, εξακολουθούμε να είμαστε ευάλωτοι απέναντι στον κορωνοϊό. Αυτό στο χώρο του θεάτρου πρακτικά σημαίνει ότι και στα αμιγή θέατρα μπορεί να υπάρξει θετικό κρούσμα κορωνοϊού. Αν όμως υπάρξει θετικό κρούσμα είναι αδύνατον να εντοπιστεί γιατί δε ζητούνται διαγνωστικά τεστ. Επίσης είναι πάρα πολύ εύκολο ο κορωνοϊός να διαδοθεί γιατί τα θέατρα λειτουργούν με δυνητική πληρότητα στο 100%. Πράγμα που σημαίνει ότι, αν την εξαντλήσουν, ο συνωστισμός είναι αδύνατο να αποφευχθεί. Επομένως το αμιγή θέατρα επί της ουσίας δεν είναι ασφαλή. Δημιουργείται λοιπόν εύλογα το ερώτημα τι θα μπορούσε να κάνει η πολιτεία για να προστατεύσει τη δημόσια υγεία;
Αν η πολιτεία ενδιαφερόταν για τη δημόσια υγεία θα έπρεπε τα θέατρα να λειτουργούν με μικρή δυνητική πληρότητα, κοντά στο 50% που ήταν στα μεικτά θέατρα και όχι στο 100% που είναι τώρα και να ζητείται από όλους ανεξαιρέτως τους θεατές αρνητικό διαγνωστικό τεστ κορωνοϊού. Για να γίνουν αυτά θα έπρεπε βέβαια να δοθεί στα θέατρα γενναία επιδότηση κενών θέσεων και στους θεατές η δυνατότητα να κάνουν τα διαγνωστικά τεστ δωρεάν ή με συμβολικό αντίτιμο.
Τέτοιου είδους μέτρα θα αποδείκνυαν στην πράξη τη φροντίδα της Πολιτείας για τη δημόσια υγεία και θα βοηθούσαν να εμπεδωθεί ένα αίσθημα ασφάλειας στο θεατρόφιλο κοινό. Η επιδότηση κενών θέσεων είναι ένα μέτρο που είχε συζητηθεί εκτενώς στο χώρο του θεάτρου και τα διαγνωστικά τεστ υπάρχουν παραδείγματα χωρών που τα κάνουν δωρεάν ή με συμβολικό αντίτιμο. Άρα το πρόβλημα δεν είναι η προστασία της Δημόσιας Υγείας αλλά η έλλειψη πολιτικής βούλησης εκ μέρους της πολιτείας. Όσον αφορά τώρα το γιατί δεν υπάρχει αυτή η πολιτική βούληση, η απάντηση είναι μία και απλή: Γιατί ο μεγάλος ασθενής της πανδημίας δεν είναι η Δημόσια Υγεία αλλά η Δημοκρατία.
Η δημοκρατία που τελεί υπό διωγμό και ο τρόμος της απαλλαγής από τον κορονοϊό.
Αν η κυβέρνηση επέτρεπε σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες να μπαίνουν στα θέατρα (και γενικότερα στους κλειστούς χώρους) με επίδειξη αρνητικού διαγνωστικό τεστ κορονοϊού, θα έχανε αυτομάτως τη δυνατότητα να κάνει διακρίσεις μεταξύ τους ανάλογα με την επιλογή που έχουν κάνει για την υγεία τους. Δεν θα υπήρχαν πλέον πολίτες πρώτης και δεύτερης κατηγορίας. Δε θα υπήρχαν προνομιούχοι και μη. Άρα η κυβέρνηση δε θα είχε πια τη δύναμη να ασκήσει πίεση στους πολίτες για να αρχίσουν ή να συνεχίσουν να κάνουν την ενδεδειγμένη για αυτην επιλογή. Επίσης δεν θα μπορούσε να ανανεώνει τα δημοκρατικά μας δικαιώματα ανά τακτά χρονικά διαστήματα, θεωρώντας τα προνόμια, ούτε να μας εκβιάζει με αυτά. Θα ήμασταν πραγματικά ελεύθεροι και αυτό η εξουσία δε μπορεί να το αφήσει να συμβεί.
Εφόσον η εφαρμογή ενός τόσο απλού μέτρου, όπως είναι η είσοδος στους κλειστούς χώρους με επίδειξη αρνητικού διαγνωστικού τεστ κορωνοϊού, αρκεί για να δώσει μία πρώτη διέξοδο στο ζήτημα των διακρίσεων, είναι φανερό ότι η οριστική λύση θα έρθει μέσα από την επιστροφή στην ισονομία και γενικώς σε όλες τις αρχές και τις αξίες που διέπουν τη δημοκρατία.
Βεβαίως η δημοκρατία βασίζεται στο σεβασμό των δικαιωμάτων του άλλου και για να υπάρξει σεβασμός πρέπει να νικηθεί ο φόβος. Πρέπει να σταματήσουμε να φοβόμαστε το συνάνθρωπό μας που έχει κάνει διαφορετική επιλογή από εμάς. Υπάρχουν όρια στα πράγματα που μπορούμε να ζητήσουμε από κάποιον προκειμένου να αισθανθούμε ασφαλείς. Μπορούμε παραδείγματος χάρη να του ζητήσουμε να κρατήσει αποστάσεις αν είμαστε σε ένα σούπερ μάρκετ και υπάρχει συνωστισμός. Δε δικαιούμαστε όμως να απαιτήσουμε να του αφαιρεθούν όλα του τα δημοκρατικά δικαιώματα (όπως η πρόσβαση στον πολιτισμό) προκειμένου να νιώσουμε εμείς ασφαλείς. Εάν έχουμε πάρει όλα τα μέτρα προστασίας που νομίζουμε ότι πρέπει να πάρουμε ενάντια στον κορονοϊό και εξακολουθούμε να φοβόμαστε, τότε η λύση είναι να περιοριστούμε εμείς, όχι να καταπατήσουμε τα δικαιώματα των άλλων.
Το μεγαλύτερο πλήγμα που δέχτηκε η δημοκρατία μέσα στην πανδημία προήλθε από τις διακρίσεις που έχουν πλέον εισχωρήσει σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς μας. Ο ακρογωνιαίος λίθος των διακρίσεων είναι το σύστημα των προνομίων και των κυρώσεων που εφαρμόζει η κυβέρνηση και λειτουργεί με τη λογική του μαστίγιου και του καρότου. Ο φόβος της επιβολής κυρώσεων ή της απώλειας προνομίων λειτουργεί ως διπλός μοχλός ασφυκτικής πίεσης προς τους πολίτες προκειμένου να ενταχθούν ή να συνεχίσουν να ανήκουν στην ομάδα των «προνομιούχων». Δεν έγιναν όλοι «προνομιούχοι» για τους ίδιους λόγους, κάποιοι πείστηκαν, άλλοι εξαναγκάστηκαν και άλλοι απλώς πιέστηκαν και υποχώρησαν. Ούτως ή άλλως σε αυτές τις περιπτώσεις τα όρια ανάμεσα στην πειθώ και τον εξαναγκασμό είναι πολύ ρευστά. Το ζήτημα δεν είναι να κάνουμε κρίσεις συνειδήσεων αλλά να επικεντρωθούμε στην αναζήτηση λύσεων.
Η πραγματικότητα λοιπόν είναι ότι μόνο αν βρούμε τη δύναμη να αποχωριστούμε τα προνόμια και να αγωνιστούμε συλλογικά ενάντια στις επερχόμενες κυρώσεις, θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε σε μία καθημερινότητα στην οποία οι επιλογές για την υγεία μας θα είναι ακριβώς αυτό, επιλογές και δε θα συνδέονται με τις δημοκρατικές μας ελευθερίες. Από την πανδημία δε θα απαλλαγούμε όταν ο κορονοϊός εξαλειφθεί ως ασθένεια αλλά όταν πάψει να αποτελεί αφορμή για να ορίζονται οι ζωές μας σύμφωνα με τις κυβερνητικές επιταγές.
Επίλογος: Από τον αγώνα ενάντια στις διακρίσεις κανείς δεν πρέπει να λείπει.
Στο χώρο του θεάτρου η συζήτηση περί προνομίων και κυρώσεων είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ γιατί ο πολιτισμός συλλήβδην αντιμετωπίζεται πλέον ως προνόμιο κάποιων και όχι ως δικαίωμα όλων. Γι αυτό και είναι κεφαλαιώδους σημασίας η κίνηση του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, ενός ιστορικού σωματείου με πάρα πολλά μέλη και μεγάλη δύναμη, να βγάλει μία ανακοίνωση – καταπέλτη ενάντια στις κυβερνητικές μεθοδεύσεις και τις διακρίσεις στο χώρο του πολιτισμού. Στη βάση αυτής της ανακοίνωσης, οι κινητοποιήσεις στο χώρο του θεάτρου πρέπει να κλιμακωθούν. Το οφείλουμε στην ιστορία μας και στο θεσμό που υπηρετούμε.
Από αυτόν τον αγώνα ενάντια στις διακρίσεις δεν πρέπει να λείπει κανείς και δυστυχώς μέχρι σήμερα υπάρχουν πολύ ηχηρές απουσίες. Όλο αυτό το διάστημα σύσσωμη η ακαδημαϊκή κοινότητα απέχει καθώς τα Τμήματα Θεατρικών Σπουδών ανά την Ελλάδα, αντί να διαμαρτυρηθούν για την κατάσταση στο ελληνικό θέατρο, περιορίζονται στην έκδοση ανακοινώσεων για τον τρόπο λειτουργίας των τμημάτων, οι οποίες ουσιαστικά αναπαράγουν τις κυβερνητικές οδηγίες.
Μεγάλος απών είναι και ο Πανελλήνιος Επιστημονικός Σύλλογος Θεατρολόγων ο οποίος, ενώ επιδεικνύει μεγάλη ευαισθησία και γρήγορα αντανακλαστικά στην υπεράσπιση μεμονωμένων καλλιτεχνών, δεν έχει τοποθετηθεί ακόμη στο ζήτημα των διακρίσεων στο χώρο του θεάτρου, αφήνοντας ουσιαστικά ένα μέρος των θεατρολόγων χωρίς εκπροσώπηση.
Το επιχείρημα που συνήθως προτάσσεται, ανεπίσημα, προκειμένου να δικαιολογηθεί η αδράνεια που παρατηρείται είναι η προστασία της Δημόσιας Υγείας. Ωστόσο, από όσα ειπώθηκαν παραπάνω, φαίνεται αφενός ότι τα θέατρα σήμερα λειτουργούν με τρόπο που αντίκειται στο πρόταγμα της προστασίας της Δημόσιας Υγείας και αφετέρου ότι, αν υπήρχε η πολιτική βούληση, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με τρόπο ώστε να προστατεύεται η δημόσια υγεία χωρίς να χρειάζεται να γίνονται διακρίσεις μεταξύ των πολιτών. Επομένως η επιχειρηματολογία που αφορά τη δημόσια υγεία πρέπει να αναθεωρηθεί γιατί έχει πλέον ξεπεραστεί από τις εξελίξεις.
Αντίθετα ιδιαίτερα επίκαιρο παραμένει δυστυχώς το ζήτημα της δημοκρατίας. Το έλλειμμα δημοκρατίας που παρατηρείται στο χώρο του πολιτισμού και όχι μόνο είναι εξαιρετικά επείγον να αντιμετωπισθεί. Πόσο μάλλον αφού τελευταία έχει αρχίσει να κυκλοφορεί μία επιχειρηματολογία η οποία προσπαθεί να φέρει σε αντιδιαστολή τη ζωή με τη δημοκρατία. Η ζωή και η δημοκρατία δεν ήταν και ούτε πρόκειται να γίνουν ποτέ έννοιες αμοιβαία αποκλειόμενες, είναι έννοιες που νοηματοδοτούν η μία την άλλη, η ζωή δίνει νόημα στη δημοκρατία και η δημοκρατία στη ζωή.
06/12/2021
1 Για την ανακοίνωση δείτε τον παρακάτω σύνδεσμο: Ηθοποιοί: Για ένα Πολιτισμό καθολικά προσβάσιμο:
ONLINE || 1. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ 2. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΑΙΝΙΑΣ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ 3. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ 4. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΜΟΝΤΑΖ (Εκμάθηση Adobe Premiere).
Πληροφορίες- δηλώσεις ενδιαφέροντος- Εγγραφές στο e-mail schoolofcinemagr@gmail.com και στο τηλέφωνο 6944143564.
CAMERA STYLO 