Η ΑΥΤΟΧΕΙΡ ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΣ
Διαβάζοντας το συγκλονιστικό αυτοβιογραφικό βιβλίο της Βελγίδας σκηνοθέτιδας Σαντάλ ΄Ακερμαν «Μy mother laughs», υπόδειγμα μη- μυθοπλαστικής λογοτεχνίας (ωστόσο τόσο, σαν δομή, μυθοπλαστικής, που θα την φθονούσαν πολλές παραμυθατζούδες), θυμήθηκα την απροσδόκητη αυτοκτονία της πριν εφτά χρόνια, στα 65 της. Και, με τη σημερινή πρώτη θέση καλύτερης ταινίας όλων των εποχών που έδωσε το Sight and Sound στην ταινία της «Ζαν Ντιλμάν», αισθάνθηκα την ανάγκη να ξαναδημοσιεύσω τούτο το σημείωμα που ‘χα αναρτήσει το 2015.
Άλλωστε, εντελώς συμπτωματικά, την κουβέντιαζα χθες βράδυ στο τηλέφωνο με την φίλη μου και συνεργάτιδά της, μοντέζ Δέσπω Μαρουλάκου. Στα σπουδαστικά μου χρόνια – τότε που ακόμα υπήρχε ο κινηματογράφος της ελευθερίας και της σκέψης-, η Άκερμαν ήταν από τα ολίγιστα must. Με κείνη την σπουδαία της, σαν θεματολογία αλλά και γραφή, ταινία, την «Ζαν Ντιλμάν», αλλά και με τρεις τέσσερις άλλες, το «Εγώ, εσύ, αυτός, αυτή», το «Νews from home», και τα «Ραντεβού της Άννας». Tο θέμα της ήταν το σπίτι, η μητέρα στο κέντρο του, και ο πραγματικός χρόνος στα πλάνα (όπως ο χρόνος στις φράσεις του Προύστ, του οποίου ένα έργο μετέφερε πολύ αργότερα σε δική της διασκευή σε ταινία) αλλά επίσης και η φυγή απ’ το σπίτι, η περιπλάνηση, η σχεδόν σαν των νομάδων ζωή, όπως και η επιστροφή, στα »Ραντεβού της Άννας». Καθώς η Δέσπω Μαρουλάκου είχε δουλέψει σαν σκριπτ στην »Ζαν Ντιλμάν» και μού εξυμνούσε τις ικανότητες της νεαρής Σαντάλ – ήταν μόλις 25, το 1975, όταν έκανε αυτή την ταινία-, ένιωθα μάλιστα σαν να την ήξερα. Για το »κορίτσι -θαύμα» μού μιλούσε κι ένας άλλος φίλος, ο Παύλος Βουλγαρίδης, χρόνια πεθαμένος, που δούλευε σαν σχεδιαστής στη βιοτεχνία δερματίνων ειδών στις Βρυξέλλες που διατηρούσε η οικογένεια της ΄Ακερμαν. »Κοιτάξτε, κύριε Παύλο, τι έγραψε η εφημερίδα »Μοντ» για τη Σαντάλ μου.», καμάρωνε η μητέρα της, δείχνοντάς του τα αποκόμματα που κρατούσε σ’ ένα ντοσιέ. (Σ’ αυτά τα αποκόμματα- συλλογές της μάνας της αναφέρεται στο βιβλίο της και η ίδια η ΄Ακερμαν).΄Ολ’ αυτά στα χρόνια του ’70. Στα 1980 βρισκόμουν στο Λονδίνο και είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω την Άκερμαν σε μια συνέντευξη τύπου στην ICA για την ταινία της «Τα ραντεβού της Άννας» που έβγαινε τότε στους κινηματογράφους. Ό,τι μ’ είχε εντυπωσιάσει, σ’ εκείνη την κουβέντα, ήταν η απροθυμία της να βάλει ταμπέλες όπως «φεμινιστική», «ομοφυλοφιλική» στις ταινίες της, 38 χρόνια πριν, που αυτά τα κινήματα ήταν στην ακμή τους, και για ταινίες όπως οι πρώτες δικές της, που ήταν εμβληματικές σ’ αυτό το είδος. Φαίνεται πως θάχε συζητηθεί πολύ το τρίτο μέρος της ταινίας της «Εγώ, Εσύ, Αυτός, Αυτή», όπου η ίδια έκανε έρωτα μπροστά στο φακό με μια φίλη της- τολμηρότατη κινηματογραφική επιλογή -, και πιθανόν φοβόταν ότι δύσκολα θα εύρισκε παραγωγό μετά απ’ αυτό της το ειλικρινέστατο ξέσπασμα. Άλλωστε η πρωταγωνίστριά της στα »Ραντεβού της Άννας» Oρόρ Κλεμάν αναφέρει σε συνέντευξή της ότι το κοινό ήταν τόσο θυμωμένο με μια λεσβιακή εξομολόγηση της ηρωίδας στη μάνα της, που, μετά την προβολή της ταινίας, φυγαδεύτηκαν κι οι δυο τους κουκουλωμένες απ’ τον κινηματογράφο. Τα χρόνια περνούσαν, η Άκερμαν εξακολουθούσε να κάνει ταινίες, άλλες καλύτερες, κι άλλες μέτριες, κάποιες απ’ αυτές δεν είχαν καθόλου καλή υποδοχή, ούτε έκαναν εισιτήρια, σε βαθμό που, όμως μού είπε το ’94 μια φίλη που ζούσε στη Γαλλία, να αναρωτιούνται πολλοί πού έβρισκε τα λεφτά. ΄Eνα αξιόλογο υβριδικό της ντοκιμαντέρ το »D’ est» (From the East), του ’94 με θέμα την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, παρουσιάστηκε και σαν installation. Θολή εντύπωση έχω από κάποιες ταινίες της εποχής ‘ 80-2010, μεσ’ απ΄ το διαδίκτυο -που δεν τις είδα όλες-, και νομίζω ότι, πέρα απ’ το αν ήταν καλές ή κακές, ήταν πάντως χωρίς τη μυστηριώδη γοητεία της γραφής των πρώτων της ταινιών, επιδραστικών σε σκηνοθέτες όπως ο Τζάρμους, ο Γκας Βαν Σαντ κ.α. ΄Ομως τη «Ζαν Ντιλμάν», το «Εγώ, εσύ, αυτός, αυτή», το «News from home» και τα «Ραντεβού της Άννας» τα ‘χω αντιγραμμένα στο αρχείο μου και στην καρδιά μου. Αλλά σε κάποιες συνεντεύξεις της που την είδα στο you tube μού φαινόταν τόσο αγχωμένη, κάπως νευρωτική, σαν άρρωστη, και μάλιστα το ‘λεγα μια μέρα στη Μαρουλάκου.
Σήμερα αποδίδουν σε μανιοκατάθλιψη την αυτοκτονία της, αλλά επίσης και στην κακή υποδοχή στο Λοκάρνο της τελευταίας της ταινίας »Νο home movie», με συνέντευξη της, προ κάποιων χρόνων πεθαμένης, πολωνο-εβραίας μητέρας της με αναμνήσεις από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως . »Η μητέρα της ήταν το στήριγμά της, σαν απάνεμο λιμάνι ήταν το εβραίϊκο σπίτι τους..», μου ‘λεγε η Δέσπω. Σήμερα έμαθα από το Sight and Sound ότι η μεγαλειώδης δημιουργία της «Ζαν Ντιλμάν» πήρε την 1η θέση της καλύτερης ταινίας, παραμέρισε ως και το Vertigo του Χίτσκοκ. Δεν έπεσα λοιπόν έξω κι εγώ ο φτωχός αλλά αδέκαστος, όταν, σε λιγότερο από ένα μήνα πριν, ανάφερα ότι η Άκερμαν, και η ταινία της «Εγώ, εσύ, αυτός, αυτή» ήταν για μένα, τον νεαρό σινεφίλ τότε, παλιά, η μία από τις 4 τέσσερις πιο επιδραστικές ταινίες που επέλεξα για την διάλεξή μου «Η ποίηση των κινηματογραφιστών», στην Ελληνοαμερικανική ΄Ενωση. R.I.P. Chantal – το έργο σου ΖΕΙ.
[ από το fb του σκηνοθέτη
CAMERA STYLO 