Έζησα για την τέχνη, έζησα για τον έρωτα, ποτέ δεν έβλαψα ζωντανή ψυχή’, τραγουδά η Τόσκα, η αριστουργηματική ηρωίδα του Πουτσίνι: Μία από τις δημοφιλέστερες παραγωγές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ανεβαίνει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν –και όχι δίχως βάση- ότι η όπερα υπήρξε ο προάγγελος του κινηματογράφου. Η παραγωγή της δημοφιλούς όπερας Τόσκα από την Εθνική Λυρική Σκηνή ρίχνει γέφυρες ανάμεσα στις δύο τέχνες, παρουσιάζοντας την γνωστή ιστορία… φωτισμένη διαφορετικά και με ένα ιδιαίτερα εκρηκτικό τρίο πρωταγωνιστών. Η δράση που τόσο απασχολούσε το συνθέτη Τζάκομο Πουτσίνι, εκτυλίσσεται σε ατμόσφαιρα που παραπέμπει σε κινηματογραφικές δημιουργίες του είδους φιλμ νουάρ, ενισχύοντας την αίσθηση της αγωνίας αλλά και προσδίδοντας μία διαφορετική αισθητική οπτική.
Η Φλόρια Τόσκα, διάσημη τραγουδίστρια όπερας, είναι ερωτευμένη με τον ζωγράφο Μάριο Καβαραντόσσι. Ο Σκάρπια, αρχηγός της αστυνομίας, συλλαμβάνει τον Καβαραντόσσι, που παρείχε άσυλο σε έναν πολιτικό φυγά. Όταν η Τόσκα εκλιπαρεί τον Σκάρπια να απελευθερώσει τον εραστή της, εκείνος δέχεται, αλλά υπό έναν όρο: να υποκύψει στις σεξουαλικές του ορέξεις. Η Τόσκα συμφωνεί να ενδώσει στον Σκάρπια, ωστόσο την κρίσιμη στιγμή τον εκδικείται. Όμως, ο Καβαραντόσσι δεν γυρνά στο πλευρό της ποτέ πια…
Η πλοκή μεταφέρεται στη Ρώμη του 1944, παρωδία Ανοχύρωτης πόλης, γεμάτη πρόσφυγες, κατασκόπους, διπλούς πράκτορες, πληροφοριοδότες, συνεργούς Γερμανών, δωσίλογους, βασανιστές, φυγάδες. Μέσα στον πάταγο των συμμαχικών βομβαρδισμών, η Τόσκα μετατρέπεται σε ρεαλιστικό ιστορικό δράμα.
Μία όπερα με αγωνία και δράση
Ο ρεαλισμός υπήρξε λέξη-κλειδί για την Τόσκα. Σε ό,τι αφορούσε την εξέλιξη της πλοκής, ο συνθέτης δεν επιθυμούσε «στάσεις», που δεν συμβαίνουν στην πραγματικότητα, αλλά ήταν ξεκάθαρα υπέρ της συνεχούς δράσης. Οι συνεργάτες του Πουτσίνι είχαν μάλιστα έντονες αμφιβολίες για το κατά πόσο θα είχε επιτυχία ένα έργο με τόση δράση επί σκηνής.
Η έμπνευση του συνθέτη ήταν ξεκάθαρα βασισμένη στην πλοκή και λιγότερο στους χαρακτήρες. Έτσι και η μουσική, οδηγείται από τη μία κορύφωση στην επόμενη και από το ένα θεατρικό εφέ στο επόμενο, ενώ οι στιγμές λυρικής ανάπαυλας τοποθετούνται εύστοχα ανάμεσα σε δραματικά μέρη. Σπάνια σε όπερα άλλου συνθέτη, αλλά ακόμα και του ίδιου του Πουτσίνι, οι αυλαίες πέφτουν σε χρονικά πιο κρίσιμες στιγμές. Η Α’ Πράξη ολοκληρώνεται σε μουσικό πανδαιμόνιο, με τον Σκάρπια να διατυπώνει τις σκοτεινές προθέσεις του. Θα τις υλοποιήσει άραγε και πώς; Η αυλαία στη Β’ Πράξη πέφτει ακόμα πιο εντυπωσιακά με τον φόνο του Σκάρπια από την Τόσκα. Η αγωνία κορυφώνεται: θα προλάβει άραγε η Τόσκα να σώσει τον αγαπημένο της και να διαφύγουν μαζί; Στην Γ’ Πράξη την έκπληξη του κοινού –όπως και της Τόσκα- για την εκτέλεση του Καβαραντόσσι διαδέχεται αστραπιαία η δική της αυτοκτονία. Ο Πουτσίνι εννοεί να κρατά τους θεατές σε διαρκή εγρήγορση.
Στην Τόσκα υπάρχουν σαφείς αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα, τόπους, γεγονότα και πολιτικές πεποιθήσεις. Τυπικά, το θεατρικό του Σαρντού ανήκει στην κατηγορία του ιστορικού δράματος και το γεγονός αυτό προσδίδει αληθοφάνεια. Ο Πουτσίνι δεν ήθελε να δημιουργήσει μία αληθοφανή όπερα, αλλά ρεαλιστική. Γι’ αυτό και ταξίδεψε μέχρι τη Ρώμη, προκειμένου να ακούσει τις καμπάνες του Αγ. Πέτρου από την κορυφή του φρουρίου του Αγ. Αγγέλου έτσι ώστε να τις αποδώσει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια τη στιγμή της αυτοκτονίας της Τόσκα. Ζήτησε από τον φίλο του ποιητή Λουίτζι Τζάνατσο στίχους για το τραγούδι του βοσκού στην αρχή της Γ’ Πράξης, ενώ προσέτρεξε στον επίσης φίλο του ιερέα Πιέτρο Πανικέλλι προκειμένου να πληροφορηθεί διάφορες λεπτομέρειες του Te Deum, ώστε να το ενσωματώσει με πειστικό τρόπο στην όπερα. Πληροφορήθηκε με ακρίβεια όσα αφορούσαν την λιτανεία ενώ ενδιαφέρθηκε μέχρι και για τα κοστούμια της ελβετικής φρουράς στο Βατικανό.
Στην πραγματικότητα, όλα αυτά δεν χρησίμευσαν παρά ως πλαίσιο σε αυτό που κυρίως απασχολούσε τον συνθέτη. Το ρεαλιστικό ιστορικό περιβάλλον ενδιέφερε αποκλειστικά στον βαθμό που δημιουργούσε συνθήκες κινδύνου και βίας, στις οποίες μπορούσαν να αναπτυχθούν έντονα συναισθήματα. Αποτελούσε τον καμβά πάνω στον οποίο μπορούσε να αναπτυχθεί το έντονο ερωτικό τρίγωνο ανάμεσα στην Τόσκα, στον Καβαραντόσσι και στον Σκάρπια. Και ως προς αυτό, η Τόσκα ευθυγραμμιζόταν με τα ιδεώδη του βερισμού, ιταλικού κινήματος αντίστοιχου του νατουραλισμού ή ρεαλισμού, έστω κι αν πρωταγωνιστές της συγκεκριμένης όπερας δεν ήταν «καθημερινοί άνθρωποι». Ο «ρεαλισμός» που κατά βάση ενδιέφερε τον Πουτσίνι ήταν αυτός της αγριότητας των καταστάσεων και των εντάσεων ανάμεσα στους πρωταγωνιστές. Αυτός είναι που αποδίδεται από τη μουσική με τρόπο άμεσο, χωρίς «αφύσικες» ωραιοποιήσεις. Η μουσική της Τόσκα παραμένει πιστή στην ιταλική παράδοση, δίνοντας το προβάδισμα στην ανθρώπινη φωνή, την οποία ο συνθέτης πλαισιώνει ηχοχρωματικά και εκφραστικά με μεγάλη φαντασία.
Πρεμιέρες
Η Τόσκα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο Κοστάντσι της Ρώμης στις 14 Ιανουαρίου 1900. Στο ρεπερτόριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μπήκε στις 27 Αυγούστου 1942, μεσούσης της γερμανικής κατοχής, με την 19χρονη Μαρία Κάλλας (τότε ακόμα Καλογεροπούλου) στον κεντρικό ρόλο. Την παράσταση διηύθυνε ο Σώτος Βασιλειάδης.
Μουσική διεύθυνση Λουκάς Καρυτινός
Σκηνοθεσία – Σκηνικά – Κοστούμια Νίκος Σ. Πετρόπουλος
Φωτισμοί Λευτέρης Παυλόπουλος
Ορχήστρα και Χορωδία Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Διεύθυνση χορωδίας Νίκος Βασιλείου
Διεύθυνση παιδικής χορωδίας Ρόζη Μαστροσάββα
Συμμετέχει η παιδική χορωδία ROSARTE
Μουσική Διεύθυνση : ΛΟΥΚΑΣ ΚΑΡΥΤΙΝΟΣ
Σκηνοθεσία- Σκηνικά- Κοστούμια : ΝΙΚΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Φωτισμοί : ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ
Διευθυντής Χορωδίας : ΝΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Διεύθυνση Παιδικής Χορωδίας : ΡΟΖΗ ΜΑΣΤΡΟΣΑΒΒΑ
Βοηθός μαέστρου : ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΟΝΤΕΣΑΝΤΟΣ
Βοηθός σκηνοθέτη : ΙΩΝ ΚΕΣΟΥΛΗΣ
Μουσική προετοιμασία (σολίστ) : ΔΟΜΝΑ ΧΑΛΑΡΗ – ΦΡΙΞΟΣ ΜΟΡΤΖΟΣ –ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΑΛΙΣΑΦΗΣ
Μουσική προετοιμασία (χορωδίας) : ΕΡΜΙΟΝΗ ΝΑΣΤΟΥ
Floria Tosca : TIZIANA CARUSO (16, 19, 22, 25/1) – ΤΣΕΛΙΑ ΚΟΣΤΕΑ (18, 21, 23/1)
Mario Cavaradossi : STUART NEIL(16, 19, 22, 25/1) – RUBENS PELIZZARI(18, 21, 23/1)
Scarpia` : ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ (16, 19, 22, 25/1) – ALBERTO GAZALE (18, 21, 23/1)
Angelotti : ΤΑΣΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ (16, 18, 19, 21, 22, 23, 25/1)
Il Segrestano : ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΣΤΑΜΠΟΓΛΗΣ (16, 18, 19, 21, 22, 23, 25/1)
Sciarrone : ΠΑΥΛΟΣ ΣΑΜΨΑΚΗΣ (16, 18, 19, 21, 22, 23, 25/1)
Un Pastore : ΠΕΝΥ ΡΙΖΟΥ (16, 18, 19, 21, 22, 23, 25/1)
Carceriere : ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΜΒΡΑΖΗΣ (16, 18, 19, 21, 22, 23, 25/1)
Spoletta : ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΔΕΛΛΑΤΟΛΑΣ (16, 18, 19, 21, 22, 23, 25/1)
Συμμετέχει η παιδική χορωδία «ROSARTE»
CAMERA STYLO 