ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΕΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
«ΤΑ ΜΕΓΑΡΑ»
Τον Ιούλιο του 1973, πηγαίνοντας προς Κόρινθο, περάσαμε από τον καταστρεμένο ελαιώνα της Πάχης, στα Μέγαρα. Το θέαμα μας συγκλόνισε, κι αποφασίσαμε να επιστρέφουμε μ’ ένα 120άρι έγχρωμο φιλμ για να τραβήξουμε. Δεν θέλαμε τίποτα παραπάνω από το ν’ αποτυπώσουμε αυτό το συγκλονιστικό θέαμα για να το κρατήσουμε για αρχείο. Βέβαια 120 μέτρα φιλμ (4 λεπτά) δεν έφτασε, και ξαναγυρίσαμε μ’ άλλα δυο κουτιά. Τότε συναντήσαμε ένα βοσκό της περιοχής που μας μίλησε για τη μέρα που έγινε η επιδρομή με τις μπουλντόζες του Ανδρεάδη. Μας είπε πράγματα που ούτε το ένα δέκατο απ’ αυτά δεν είχε περάσει στις εφημερίδες.
Σεμινάριο Ιστορίας και Κριτικής Κινηματογράφου 2017
με καινοτομίες σε μορφή και περιεχόμενο
Γυρίζοντας στην Αθήνα πήγα στον Αντρέα Αλεξανδρόπουλο, που έγραφε στο «ΒΗΜΑ» για τις απαλλοτριώσεις. Μας έδωσε ονόματα «σίγουρων» ανθρώπων απ’ όλες τις απαλλοτριωμένες περιοχές. Κατέβηκα στα Μέγαρα μ’ ένα μαγνητόφωνο και μίλησα με τους ανθρώπους. Στην αρχή είχα το μικρόφωνο κρυμμένο, αλλά γρήγορα είδα ότι δε χρειαζόταν. Έτσι, βρεθήκαμε με 12 λεπτά φιλμ και μια ώρα συνεντεύξεις με συναρπαστικές αποκαλύψεις σε μαγνητοταινίες. Με το Μανιάτη είχαμε κοινές απόψεις για το ντοκυμανταίρ. Συζητήσαμε μια ώρα, και, αφού βρήκαμε το χρήμα, τ’ αποφασίσαμε: αρχίζαμε ταινία. Σκοπός μας ήταν να την ετοιμάσουμε πριν τη συνεδρίαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (που ήταν για τις 16 Νοεμβρίου) ώστε να μπορέσει να χρησιμέψει και άμεσα στους Μεγαρίτες. Γρήγορα όμως είδαμε ότι το πράγμα πηγαίνει μακρυά, πολύ πιο πέρα από μια καταγγελία. Έτσι πήρε άλλες διαστάσεις μέσα μας κι αποφασίσαμε ν’ αποδεσμευτούμε χρονικά.
Από τις 5 Οκτωβρίου μέχρι τις 25 Φεβρουάριου, δουλεύαμε στη μουβιόλα η σε γυρίσματα, οκτώ με δεκάξι ώρες τη μέρα. Έτσι, μόλις τελειώσαμε το μοντάζ, είδαμε ότι ήμασταν πολύ δεμένοι με το υλικό μας και, γι’ αυτό αποφασίσαμε ν’ απομακρυνθούμε από την ταινία για ένα διάστημα. Την αφήσαμε για ένα μήνα στα κουτιά της. Μετά την ξαναπιάσαμε γι’ άλλο ένα μήνα, και στις 25 Απριλίου βγάλαμε την πρώτη κόπια.
Πρωτ’ απ’ όλα μας έλειπαν αυτά που λείπουν πάντα: χρόνος και χρήμα. Όπως είπα πριν αρχίσαμε τον Ιούλιο του 73. Την εποχή του πυρετού για τους Έλληνες κινηματογραφιστές (όλοι πασχίζουν να είναι έτοιμοι για τις 24 Σεπτεμβρίου) . Έτσι κ’ εμείς δουλεύαμε σ’ ένα σωρό ταινίες. «Κλέβαμε» λοιπόν δυο μέρες από δω κι από κει και τρέχαμε στα Μέγαρα. Μετά πήγα μόνος μου — μόνο με το NAGRA — για δέκα μέρες. ’Αργότερα κατεβήκαμε με το Μανιάτη για δυο βδομάδες. Αυτά πριν το φεστιβάλ. Τους επόμενους μήνες δεν είχαμε πρόβλημα χρόνου. Η έλλειψη όμως του χρόνου είχε πολύ μεγάλη σημασία εδώ, γιατί είχαμε να κάνουμε με μια υπόθεση που εξελισσόταν, και μ’ ένα χώρο που άλλαζε συνέχεια.
Η έλλειψη σε χρήμα έλλειψη σε μέσα, είχε ένα καλό: ευκίνητο συνεργείο. Δυο άνθρωποι, μια ARRIFLEX, ένα το NAGRA — για δέκα μέρες. Αργότερα κατεβήκαμε με το στα κοντινά πλάνα, αλλά η μηχανή ήταν ελαφριά, ευκίνητη, πάντα στο χέρι.
Αυτό μας βοήθησε και στο να πλησιάζουμε τους ανθρώπους χωρίς να τους τρομάξουμε με τη τεχνολογία μας.
Σ’ όλους πηγαίναμε πάντα συστημένοι. Οι περισσότεροι χωρίς να φοβούνται το φακό η το μικρόφωνο, μιλούσαν απ’ την πρώτη στιγμή ανοιχτά για το τι έγινε και πως. Μας πήρε όμως λίγο χρόνο μέχρι να κερδίσουμε όλη την εμπιστοσύνη τους και ν’ ανοιχτούν περισσότερο, πέρα από τα γεγονότα, στην ουσία.
Με τη χωροφυλακή και την ασφάλεια δεν είχαμε σοβαρά προβλήματα. Τον πρώτο καιρό, όταν τα συνεργεία τής ΣΤΡΑΝ γκρέμιζαν ακόμα δέντρα και σπίτια, ο χώρος ήταν κατακλυσμένος από χωροφύλακες απ’ τα Μέγαρα, την Ελευσίνα και το Αιγάλεω. Αυτό όμως πού τούς απασχολούσε ήταν οι Μεγαρίτες. Εμείς παίζαμε το σχετικό κρυφτό μαζί τους. Μια φορά μας σταμάτησαν, τους δείξαμε μια κάποια άδεια λήψεως σκηνών και τους έφτασε αυτό. Μια άλλη φορά είπαμε είμαστε από την τηλεόραση, από τον «Άνεμο Αναδημιουργίας». Μια άλλη, πού γυρίζαμε στα διυλιστήρια τού Λάτση, μάς σταμάτησε ένας λοχαγός των ΛΟΚ. Την άλλη μέρα μας φώναξαν στη Μεσογείων, αλλά πάλι το ζήτημα έληξε με την άδεια λήψεως. Μετά όμως το Πολυτεχνείο και στις 25 Νοεμβρίου, τα πράματα άλλαξαν. Παρόλο πού υποτίθεται ότι είχαν επιστρέψει τα χτήματα στους Μεγαρίτες, και ότι — υπο-τίθεται— το πρόβλημά τους είχε λυθεί, δεν τούς άφηναν να μας μιλήσουν, εκβιάζοντας τους με διάφορους τρόπους. Γι αυτό άλλοι ήρθαν να μας βρουν στην Αθήνα και με άλλους συναντηθήκαμε στην έξοχή.
Στους ανθρώπους που συναντούσαμε για πρώτη φορά, μας πήγαινε σχεδόν πάντα κάποιος άλλος. Φροντίζαμε να πηγαίνουμε την ώρα του φαγητού ή του καφέ. Έτσι πολλές φορές καθόμασταν ώρες πολλές τρώγοντας και πίνοντας, και κάθε τόσο σηκωνόταν η μηχανή και τραβούσε. Το σημαντικό είναι ότι σχεδόν όλοι καιγόντουσαν από επιθυμία να μιλήσουν έξω απ’ τα δόντια. Ένας μας είπε: «δε με νοιάζει αν δουλεύετε για τον Αντρεάδη ή για την ασφάλεια. Εγώ έχω να σάς πω ότι όλα έγιναν επειδή στην Ελλάδα έχουμε μαύρο φασισμό».
Εμείς κάναμε στην αρχή μια γενική ερώτηση και συχνά παίρναμε απαντήσεις που κρατούσαν τρία και τέσσερα λεπτά.
Η δύναμη λοιπόν του λόγου στην ταινία, η ποιότητα των συνεντεύξεων, δεν ανήκει σε μας, αλλά στους ίδιους τους Μεγαρίτες.
Έτσι βρεθήκαμε νάχουμε στα χέρια μας μια υπόθεση κι ένα υλικό που δεν σήκωνε κανένα συμβιβασμό με οποιαδήποτε λογοκρισία η αυτολογοκρισία. Μόνο όταν τέλειωνε το μοντάζ συνειδητοποιήσαμε για τα καλά ότι η ταινία δεν είχε καμία πιθανότητα να παιχτεί στην Ελλάδα, πέρα από ένα μικρό κύκλο ανθρώπων της δουλειάς. Κουβεντιάσαμε, βάλαμε την κόπια σε δυο τσάντες και φύγαμε στο εξωτερικό.
Είχαμε ένα υλικό που βγαίνει από μια πραγματικότητα, την όποια σεβαστήκαμε απόλυτα. Η γενική γραμμή μας ήταν: όσο γίνεται λιγότερη δικιά μας παρέμβαση, όχι σχόλιο, όχι ερωτήσεις. Ήδη με το μοντάζ έχουμε επέμβει αρκετά. Αυτό που θέλαμε να γίνει —και έγινε— ήταν ένα ντοκυμανταίρ άμεσο, «λαϊκό». Ένα ντοκυμανταίρ που να μην απευθύνεται μόνο σε μια ελίτ, αλλά που να μπορεί να μετρήσει και να λειτουργήσει σ’ ένα πλατύ κοινό. Μέσα στα «ΜΕΓΑΡΑ» δεν αναλύονται σε βάθος επί μέρους στοιχεία της σύνθετης και αντιφατικής αυτής πραγματικότητας. Υπάρχουν όμως και μπορούν να χρησιμέψουν σαν αφετηρία για την όποια ανάλυση.
CAMERA STYLO 